بحث

به طور کلی، مطالعاتی که تا کنون در زمینه ارتباط رژیم غذایی با اختلالات شناختی، دمانس و یا آلزایمر انجام شده اند، عمدتاً بر اجزای غذا متمرکز بوده اند و مطالعات اندکی در سراسر جهان بر روی ارتباط الگوهای غذایی با MCI انجام گرفته است. در ایران نیز مطالعات محدودی در رابطه با شناسایی الگوهای غذایی و همچنین ارتباط آن با خطر بیماری های مزمن صورت پذیرفته است. در حقیقت مطالعه حاضر اولین مطالعه ای بود که با هدف تعیین ارتباط الگوهای غذایی با اختلال خفیف شناختی در ایران انجام شد. در این مطالعه با استفاده از روش تحلیل عاملی، تحلیل مؤلفه های اصلی، 3 الگوی غذایی غالب در زنان سالمند بازنشسته شهر تهران بدست آمد. الگوی غذایی سالم با ویژگی مصرف بالای گروه  های مرغ و ماهی، سبزیجات، میوه ها و آبمیوه های طبیعی، لبنیات کم چرب، مغزها، گروه زیتون و حبوبات بطور معکوس با ابتلا به MCI در ارتباط بود، درحالی که الگوی غذایی ناسالم و الگوی غذایی غربی ارتباط معنی داری با ابتلا به MCI نداشتند. همچنین مشاهده شد با افزایش سهک الگوی غذایی سالم، خطر نسبی (OR) ابتلا به MCI کمتر می شود و این اثر در سهک دوم الگوی غذایی سالم نسبت به سهک سوم بیشتر بود. به این معنا که میانه روی در الگوی غذایی سالم خطر ابتلا به MCI را بیشتر کاهش می دهد. این ارتباط حتی پس از تعدیل اثر متغیر مخدوشگر سطح تحصیلات معنی دار بود.

در مطالعه حاضر الگوی غذایی ناسالم و الگوی غذایی غربی ارتباط معنی داری با MCI نداشتند. در مطالعه اشبی میشل^[4] و همکاران بطور همسو با مطالعه ما، مشاهده شد که الگوهای غذایی "میان وعده ها و غذاهای فرآیند شده" و "گوشت قرمز"، همچنین "الگوی غذایی غربی" با کاهش خطر نسبی اختلال شناختی ارتباط معنی داری نداشتند (31). برخی از مطالعات ارتباطی معنی دار بین الگوهای غذایی ناسالم و غربی با خطر اختلال شناختی گزارش کرده اند. در مطالعه ای بر سفید پوستان 35-55 ساله، نشان داده شد که الگوی غذایی "غذاهای فرآیند شده" غنی از گوشت های فرآوری شده، شکلات، دسرهای شیرین، غذاهای سرخ شده، غلات تصفیه شده و محصولات لبنی پرچرب با افزایش خطر نسبی نقص شناختی مرتبط است. نمونه مورد بررسی در این مطالعه با مطالعه حاضر تفاوت های اساسی دارد. اول اینکه نمونه تشکیل دهنده این مطالعه از هر دو جنس  تشکیل شده است و نکته دوم به گروه سنی مورد بررسی در این مطالعه برمی گردد که شامل افراد 35-55 ساله می شود (32). تورس^[5] و همکاران در مطالعه مقطعی دیگری بر سالمندان دچار اختلال خفیف شناختی، نشان دادند که در افراد مبتلا به MCI الگوی "غذاهای فرآیند شده" با مصرف بالای غذاهای فرآیند شده غنی از چربی های اشباع (دسرها، بیسکویت، غذاهای سرخ شده، میان وعده ها، فست فود پرچرب، شکلات و شیرینی ها، گوشت های فرآوری شده و ماهی)، لبنیات پرچرب، سیب زمینی، غلات تصفیه شده، نوشیدنی های شیرین و گوشت قرمز، با سطوحی از اختلال شناختی و عملکرد اجرایی ضعیف تر مرتبط است (26).  گوستاو روتنبرگ^[6] در یک مطالعه مورد شاهدی الگوهای غذایی را بوسیله تحلیل عاملی شناسایی و مورد بررسی قرار داد. گروه مورد شامل 71 بیمار مبتلا به آلزایمر و گروه شاهد شامل همان تعداد افراد سالم بود. در این مطالعه نشان داده شد که افراد مبتلا به آلزایمر از یک الگوی غذایی ناسالم پیروی می کنند (33). از علل تفاوت نتایج این مطالعات با مطالعه حاضر می توان به تفاوت در نوع مطالعات، حجم نمونه و ویژگی نمونه مورد بررسی اشاره نمود. همچنین اکثر مطالعات انجام شده ویژگی های الگوی غذایی ناسالم و غربی مطالعه حاضر را در کنارهم و در یک الگوی غذایی کلی تر تحت عنوان الگوی غذایی ناسالم یا غربی گزارش کرده اند. حال آن که در مطالعه حاضر گروه های ناسالم غذایی بین دو الگوی غذایی ناسالم و غربی تقسیم شده اند. اگر این اجزا در کنارهم در یک الگوی کلی تر مورد بررسی قرار گیرند، احتمالا الگوهای غذایی ناسالم و غربی نیز در ابتلا به اختلالات شناختی مؤثر دیده می شوند.

علی رغم عدم مشاهده ارتباط معنی دار بین الگوی غذایی ناسالم و اختلال خفیف شناختی در مطالعه حاضر، فرضیه ای در خصوص وجود ارتباط بین این دو متغیر بر اساس مکانیسم های مختلفی شکل گرفت. شواهد نشان می دهند که افزایش رادیکال های آزاد و استرس اکسیداتیو می تواند باعث آسیب سلول های عصبی و اختلال عملکرد شناختی شود  و دریافت بالای چربی ها می تواند تعیین کننده استرس اکسیداتیو باشد (35،34). همچنین مطالعات نشان داده اند که متغیرهای عروقی مانند آترواسکروز و ترومبوز احتمالا می توانند با دمانس و افت شناخت مرتبط  باشند (36). علاوه بر این، APOE، ژن مرتبط با بیماری آلزایمر ارتباط شدیدی با متابولیسم لیپیدها و تغییر غلظت کلسترول در پاسخ به چربی های غذایی دارد(37). شواهد دیگری نیز وجود دارد که چربی های اشباع و کربوهیدرات های ساده با تغییرات نورولوژیک در هیپوکامپ مرتبط بوده و از این طریق می توانند در مختل نمودن عملکرد شناختی مؤثر باشند زیرا هیپوکامپ جایگاه ناهنجاری های ساختاری مرتبط با مراحل اولیه بیماری آلزایمر و سایر دمانس های شناختی است (25).

در این مطالعه ارتباط معکوس معنی داری بین الگوی غذایی سالم و ابتلا به اختلال خفیف شناختی دیده شد. الگوی غذایی سالم یافت شده در این مطالعه از نظر دریافت بالای ماهی، سبزیجات، میوه ها، مغزدانه  ها، زیتون و روغن زیتون، و حبوبات با الگوی غذایی مدیترانه ای شباهت داشت و تنها تفاوت موجود بین آنها در حضور مرغ و لبنیات کم چرب در الگوی غذایی سالم مطالعه حاضر بود. مطالعات بسیاری انجام شده اند که بصورت همسو با مطالعه حاضر، ارتباط معکوس معنادار بین الگوهای غذایی سالم و ابتلا به اختلالات شناختی گزارش کرده اند. اشبی میشل و همکاران در مطالعه خود نشان دادند سه الگوی غذایی سالم شامل الگوی "میوه ها و سبزیجات"، الگوی "ماهی، حبوبات و سبزیجات"، و الگوی "لبنیات، غلات و تخم مرغ" با کاهش خطر نسبی اختلال شناختی مرتبط هستند (31). انوتومو^[7] و همکاران در مطالعه ای مقطعی بر 73 سالمند ژاپنی الگوهای غذایی غالب را شناسایی کردند. در این مطالعه مصرف بالاتر سبزیجات و ماهی بطور معناداری با بهبود امتیاز MMSE مرتبط بود (38). در مطالعه کوهورت  گیو^[8] و همکاران یک الگوی غذایی با ویژگی دریافت بالای چاشنی سالاد، مغزها، ماهی، گوجه فرنگی، ماکیان، سبزیجات کروسیفروس، میوه ها، سبزیجات با برگ تیره و سبز و ارتباط معکوس با دریافت لبنیات پرچرب، گوشت قرمز، گوشت های احشایی و کره، ارتباط قوی با کاهش خطر آلزایمر داشت (23). کسگویوت^[9] و همکاران در مطالعه ای اثر بلندمدت الگوهای غذایی را شناخت بررسی کردند. الگوی غذایی سالم که ارتباط مثبت با مصرف میوه ها (تازه و خشک)، غلات کامل، محصولات لبنی تازه، سبزیجات، غلات صبحانه، چای، چربی های گیاهی، مغزها و ماهی و ارتباط معکوس با مصرف گوشت قرمز و ماکیان، غلات تصفیه شده، چربی حیوانی و گوشت های فرآوری شده داشت،  بطور معنی داری با عملکرد شناختی بهتر مرتبط بود (39). مطالعه ای دیگر نشان داد که الگوی غذایی "غذای کامل" (غنی از میوه، سبزی، حبوبات خشک و ماهی) با کاهش خطر نسبی اختلال شناختی مرتبط است (32). برخی مطالعات بطور ناهمسو با یافته های حاضر ارتباطی بین الگوهای غذایی سالم و عملکرد شناختی گزارش نکرده اند. از جمله مطالعه تورس^[10] و همکاران که دراین مطالعه الگوی غذایی کامل با ویژگی های دریافت بالای سبزی ها و حبوبات، میوه ها، غلات کامل، ماهی، تخم مرغ، لبنیات کم چرب، مغزها و چاشنی سالاد، با عملکرد شناختی مرتبط نبود. این مطالعه احتمالا بدلیل حجم نمونه کوچک یا بررسی انحصاری مبتلایان به MCI قادر نبوده ارتباطی بین الگوی غذایی کامل و شناخت پیدا کند (26). فیرت^[11] و همکاران نیز با مطالعه ای، در مورد تأثیر مفید الگوی غذایی مدیترانه ای بر وقوع اختلال شناختی و بیماری آلزایمر شک ایجاد کردند. در این مطالعه پیروی بالا از الگوی غذایی مدیترانه ای با افت آهسته تری در امتیاز MMSE مرتبط بود اما با تست های دیگر شناختی ارتباطی نداشت. همچنین ارتباطی بین پیروی از الگوی مدیترانه ای و خطر بروز دمانس مشاهده نشد (22). همچنین در مطالعه آینده نگر چربوین^[12] و همکاران تبعیت از الگوی مدیترانه ای اثر محافظتی در برابر افت شناخت نداشت (40). به طور کلی دلایل متفاوت بودن نتایج این مطالعات با مطالعه حاضر ممکن است مربوط به تفاوت در نوع مطالعه، نمونه مورد بررسی و یا روش متفاوت برای بررسی الگوی غذایی باشد به طوری که عمده مطالعات از نوع آینده نگر بوده و از روش محاسبه امتیاز الگوی غذایی مدیترانه ای، ارتباط الگوی غذایی و شناخت را مورد بررسی قرار داده اند.

شواهد درمورد ارتباط رژیم غذایی سالم و شناخت نشان می دهد که مصرف میوه ها و سبزیجات در طول زندگی بهترین روش پیشگیری از آسیب اکسیداتیو است (41-43). ویتامین E از طریق اثرات قوی آنتی اکسیدانی می تواند روی بیماری آلزایمراثرگذار باشد (18). بتاکاروتن موجود در سبزیجات و میوه ها نیز می تواند بافت مغز را در برابر آسیب اکسیداتیو رادیکال های آزاد حفاظت کند و اثرات سودمندی درعملکرد شناختی و حافظه داشته است (44،45). اسیدهای چرب غذایی از طریق آترواسکلروز، ترومبوز یا التهاب می توانند روی تکامل مغز و عملکرد غشا یا تجمع بتاآمیلوئید و بنابراین دمانس یا عملکرد شناختی مؤثر باشند (36). برخی شواهد در ارتباط با اثرات سودمند چربی های PUFA ^[13] مانند ماهی و اسیدهای چرب MUFA ^[14] گزارش شده است (12،46). اسیدهای چرب امگا3 از طریق ویژگی های ضدالتهابی، آنتی اکسیدانی و آنتی ترومبوتیک برای سلامت مغز مفید هستند (47). ارتباط احتمالی دیگر بین رژیم غذایی و شناخت به حضور مقادیر بالای هموسیستئین، جزء واسطه در چرخه متابولیک متیونین ، در بیماران مبتلا به بیماری آلزایمر و اختلال شناختی بر می گردد. هموسیستئین بطور مستقیم با شناخت مرتبط بوده و در وقوع بیماری آلزایمر نقش دارد (48). ویتامین B12 و فولات می توانند از طریق کاهش مقادیر هموسیستئین در گردش، اثری بر بیماری آلزایمر داشته باشند (16). التهاب نیز از عواملی است که می تواند مشکلات شناختی را با رژیم غذایی ارتباط دهد (49). رژیم غذایی سالم می تواند باعث کاهش وضعیت پیش التهابی در اشخاص سالم و بیماران مبتلا شود (34). در این رابطه افرادی که از الگوی غذایی مدیترانه ای تبعیت می کردند، سطوح پایین تری از پروتئین واکنشگر C یا CRP ، اینترلوکین 6، تعداد گلبولهای سفید خونی، فیبرینوژن و هموسیستئین داشتد (50).

مطالعه حاضر با موانع و محدودیت هایی روبرو بود. از جمله اینکه حجم نمونه این پژوهش با توجه به نوع مطالعه تا حدودی پائین بوده و در بررسی های مرتبط با الگوهای غذایی از روش مورد شاهد معمولا حجم نمونه بالاتری نیاز است. برخی متغیرها که ممکن است با عملکرد شناختی مرتبط باشند مانند سطح درآمد و یائسگی در این مطالعه مورد ارزیابی قرار نگرفتند، بنابراین نمی توان منکر احتمال وجود اثر مخدوشگر در این مطالعه  شد. در این مطالعه الگوهای غذایی با استفاده از پرسشنامه بسامد خوراک اندازه گیری شدند. اگرچه FFQ ابزار مناسبی برای جمع آوری داده های غذایی در مطالعات اپیدمیولوژیک محسوب می شود اما برآورد دریافت به وسیله آن با خطاهایی از قبیل خطای اندازه گیری شامل بیش گزارش دهی یا کم گزارش دهی همراه است (19،51). از محدودیت های دیگر آنالیز الگوهای غذایی در این مطالعه، وابستگی شدید نتایج این روش به ویژگی های جمعیت مورد بررسی  از قبیل  منطقه جغرافیایی، نژاد و فرهنگ است. همچنین هیچ استاندارد طلایی در روش تحلیل عاملی برای تعیین تعداد عامل ها و نام گذاری الگوها وجود ندارد و در نهایت محقق درباره گروه بندی غذاها و تعدادعامل  هایی که باید حفظ شوند می تواند تصمیمات اختیاری اتخاذ کند که این تصمیمات می تواند تا حدودی بر یافته ها وتفسیر آنها اثرگذار باشد (52). محدودیت دیگر این پژوهش آن است که به علت انجام بررسی بر زنان، امکان تعمیم نتایج آن به کل جامعه متشکل از زنان و مردان سالمند وجود ندارد.

یکی از نقاط قوت این مطالعه آن است که این پژوهش اولین مطالعه ای است که ارتباط الگوهای غذایی غالب و MCI را در ایران بررسی می کند. دیگر نقطه قوت مطالعه، واریانس بالای مصرف توجیه شده (05/28  برای 3 الگوی غذایی) در این مطالعه است. همچنین در این مطالعه اثر بسیاری از متغیرها که ممکن بود بعنوان مخدوشگر در مطالعه عمل کنند بررسی و کنترل شد.

نتیجه گیری

نتایج این مطالعه نشان داد که الگوهای غذایی غالب در زنان سالمند بازنشسته شهر تهران شامل 3 الگوی غذایی ناسالم، غربی و سالم می باشد و تنها الگوی غذایی سالم با مقادیر بالای مصرف مرغ و ماهی، سبزیجات، میوه ها، لبنیات کم چرب، مغزها، گروه زیتون و حبوبات تعیین کننده کاهش خطر ابتلا به
اختلال خفیف شناختی است. همچنین تحصیلات ارتباط معناداری با اختلال خفیف شناختی داشته به طوری که هرچه تحصیلات کمتر باشد خطر ابتلا به اختلال شناختی بیشتر است.

پیشنهاد می شود در مطالعات آینده اثر عوامل دیگری که می توانند بر شناخت مؤثر باشند مانند یائسگی، وضعیت هورمونی، سطح درآمد و رفاه و...ارزیابی شوند. همچنین در مطالعات برای ارزیابی وضعیت شناختی، تستهای  شناختی مختلف تأیید کننده به کار گرفته شده و تنها به یک تست شناختی بسنده نشود.  مطالعات آینده نگر با تلاش برای غلبه بر محدودیت های ذکر شده جهت یافتن ارتباطات قوی تر در این زمینه توصیه می گردد.