تدوین استانداردهای ارتقا کیفیت برنامه دندانپزشکی عمومی جمهوری اسلامی ایران

اکبری, مجید; مکارم, عباس; حسینی, فخرالسادات; فاضل, اکبر

doi:10.22038/jmds.2013.644

تدوین استانداردهای ارتقا کیفیت برنامه دندانپزشکی عمومی جمهوری اسلامی ایران

مجله دانشکده دندانپزشکی مشهد

مقاله 2، دوره 37، شماره 2 - شماره پیاپی 85، تیر 1392، صفحه 95-110 اصل مقاله (524.72 K)

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22038/jmds.2013.644

نویسندگان

مجید اکبری¹؛ عباس مکارم^* ²؛ فخرالسادات حسینی³؛ اکبر فاضل⁴

¹دانشیار دندانپزشکی ترمیمی و زیبایی، مرکز تحقیقات دندانپزشکی، دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دانشکده آموزش پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

²استاد گروه دندانپزشکی کودکان، دانشکده دندانپزشکی مشهد، مدیر گروه آموزش پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد

³دانشجوی دکتری، دانشکده آموزش پزشکی، مرکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

⁴استاد گروه پروتزهای دندانی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران

چکیده

مقدمه: اهمیت تضمین کیفیت در آموزش علوم پزشکی، نیاز به تدوین استانداردهای مناسب را در نظام‏های آموزشی به عنوان مبنایی برای تایید کیفیت مورد توجه قرار داده است. هدف از این پژوهش، تدوین استانداردهای ارتقا کیفیت دندانپزشکی عمومی جمهوری اسلامی ایران بود.
مواد و روش‏ها: این مطالعه توصیفی، در سه مرحله طی سال‌های 1390 و 1391 انجام گرفت. در مرحله‌ای اول در یک مطالعه کتابخانه‏ای، مستندات و استانداردهای منتشر شده مشابه و مرتبط با موضوع، جمع‏آوری و با توجه به سیاست‏های سلامت کشور در نقشه جامع علمی سلامت، غربال گردید. در مرحله دوم، این فهرست با کمک نمایندگانی از 16 دانشکده کشور به روش ایجاد توافق دلفی تغییر یافته طی دو مرحله، بازبینی شده و با کمک یک پرسشنامه مورد نظرسنجی و توافق‏سنجی از اعضای هیات علمی و صاحبنظران این دانشکده‏ها درخصوص تناسب برای شرایط کشور قرار گرفت و نظرات هر دانشکده در قالب یک فرم باز بسته، به دبیرخانه ارجاع گردید. نتایج به دست آمده در مرحله سوم توسط یک گروه متمرکز به شیوه گروه اسمی در دبیرخانه دندانپزشکی بررسی شده و با توجه به سیاست‏های دبیرخانه و نظر دانشکده‏ها، استانداردهای نهایی معرفی گردید.
یافته‏ها: 58 استاندارد در مرحله اول نگارش شد. نظرات 13 دانشکده در مرحله دوم دریافت گردید. (میزان بازگشت:81%). 18 استاندارد توافق کمتر از 90 درصد دانشکده‏ها را کسب کرده بود و کلیه استاندارد‏ها، مورد موافقت بیش از 70 درصد دانشکده‏ها قرار داشت. در مرحله سوم و با در نظر گرفتن نظرات دانشکده‏ها، 48 استاندارد ارتقا کیفیت در ذیل استانداردهای پایه در 7 حوزه مورد تایید شورای دبیرخانه دندانپزشکی وزارت بهداشت قرار گرفت.
نتیجه گیری: استانداردهای تدوین شده با توجه به مقبولیت مناسب در دانشکده‏ها و تطابق با نقشه جامع علمی سلامت کشور، می‏تواند به عنوان میثاقی برای ارتقا کیفیت دندانپزشکی عمومی کشور به کار رود.

کلیدواژه‌ها

استاندارد؛ ارتقا کیفیت؛ دوره دندانپزشکی عمومی؛ اعتبار بخشی

اصل مقاله

مقدمه

طی دو دهه گذشته، در سراسر جهان، شاهد گسترش کمیت واحدهای آموزشی پزشکی بوده‌ایم. این افزایش لزوماً با افزایش کیفیت همراه نبوده است. این در حالی است که به دلیل افزایش سطح آگاهی جامعه، سطح انتظارات مردم از جامعه پزشکی رو به افزایش است.⁽¹⁾ در ایران نیز رشد بسیار سریع در تعداد دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور باعث رشد آموزش دندانپزشکی از تعداد حدود 15 دانشکده در سال 85، به بیش از 40 دانشکده در سال 91 شده است. عمده این دانشکده‏ها توسط دولت اداره می‌شود و همگی از برنامه درسی ملی که توسط وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی تدوین می‌شود تبعیت می‌کنند.⁽²⁾

در برنامه چهارم توسعه کشور و مصوبات شورای برنامه‌ریزی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، توجه ویژه‌ای به امر راه‌اندازی و کارآمد نمودن نظام ارزشیابی و اعتباربخشی موسسات ودوره‌های آموزشی برای تمرکز بر بحث کیفیت مشاهده می‌شود.⁽³⁾

اعـتباربخشی، فـرآیند کنترل کـیفیت و اطـمینـان در آموزش عالی است که به منظور حصول اطمینان از احراز حداقل استانداردهای قابل پذیرش می‌باشد و از طریق فرآیند بررسی و تعیین میزان کیفیت دانشگاه‌ها با استفاده از مولفه‌ها و شاخص‌های عملکردی انجام می‌شود.⁽⁴⁾

اعتباربخشی می‌تواند در مورد کلیت یک موسسه انجام گیرد (Institutional accreditation)، یا فقط در برگیرنده دوره‌های آموزشی تحت پوشش باشد(Program accreditation).⁽⁵⁾ در اغلب کشورها به جز آمریکا، فعالیت‌های اعتباربخشی و تضمین کیفیت نوعاً به وسیله دولت انجام می‌شود.⁽⁶⁾

فرآیند اعتباربخشی در ایالات متحده در شش مرحله توصیف شده است⁽⁷⁾ که اولین و مهمترین مرحله، تعیین استانداردها و بازنگری مداوم آنها توسط کمیته‌های تخصصی است.

استانداردها به صورت کلی باید با بحث و اجماع صاحب‌نظران تدوین شوند. استانداردها در قالب حوزه‌ها بیان می‌گردد که حوزه‌ها در واقع اجزای مختلف موثر بر ساختار و فرآیند آموزش، می‌باشند.⁽⁸⁾

در سال 1998، شورای اجرایی فدراسیون بین المللی آموزش پزشکی(WFME)، متن استانداردهای جهانی برای آموزش پزشکی عمومی را به تصویب رساند.⁽⁹⁾ این سازمان عنوان کرده است که استانداردها اغلب ماحصل اجماع بین اساتید، سازمان‏های حرفه‏ای و علائق عمومی و حکومتی و دانشجویان است.⁽¹⁰⁾ از این دو توصیف چنین برمی‏آید که این استانداردها می‏تواند از نظرات مسئولین حکومتی یا نظرات صرفاً تخصصی کارشناسان تا نظرات مشتریان اصلی این سیستم یعنی دانش آموزان و جامعه را در برگیرد. در هر صورت قابل قبول بودن از سوی استفاده‏کنندگان یکی از ویژگی‏های حساس برای استانداردها می‏باشد که می‏تواند سرنوشت نهایی تحقق آنها را در اجرا تعیین نماید.

استانداردهای اعتباربخشی، امکان صرفه‌جویی در زمان را برای طراحان برنامه‌های آموزشی، توسعه فرصت‌های آموزشی و تحقیقات و نیز تقویت همکاری بین بخشی فراهم می‌سازند. از طرف دیگر، این استانداردها برای سیاست‌گذاران جامعه به عنوان راهنمایی با ارزش در ارزیابی کیفیت می‌باشند.⁽¹¹⁾ گرچه استفاده از استاندارد در آموزش پزشکی مُحاسن و کاربردهای زیادی دارد؛ یکی از انتقاداتی که در استفاده از استاندارد مطرح می‏گردد؛ محدودسازی دانشکده‏های توانمند و کاهش انگیزه ایشان پس از کسب سطوح استاندارد پایه است. یکی از راه‏هایی که برای جلوگیری از این مشکل پیش‏بینی شده است؛ استفاده از استانداردهای ارتقا کیفیت است. این استانداردها با تعبیر «باید» مطرح نشده و با عبارت «بهتر است» بیان می‏گردد و در اعتبار بخشی ضرورت حصول آن قطعی نیست؛ ولی دانشکده باید نشان دهد برای رسیدن به آن برنامه‏ریزی کرده و فعالیت‏هایی برای کسب آن مدنظر دارد. وجود این استانداردها؛ هدف اصلی ارتقا مداوم کیفیت را در کلیه سطوح اجرایی می‏کند.⁽¹²⁾

بر طبق توصیه WFME استفاده از استانداردهای بین‏المللی در هر منطقه بهتر است با بومی سازی این استانداردها صورت گیرد و قائدتاً ترجمه و به کارگیری استانداردهای سایر کشورها موجب مشکلاتی از قبیل عدم امکان به کارگیری و یا عدم جدیت در پیگیری و استفاده در اعتباربخشی خواهد شد.⁽¹³⁾

اقدام سازمان یافته برای اعتباربخشی آموزش پزشکی عمومی ایران در 1385 با تدوین استانداردهای ملی تحت عنوان «استانداردهای پایه دوره آموزش پزشکی عمومی» آغاز شد.^(15و14) در سال 1390 استانداردهای پایه برای دوره دندانپزشکی عمومی نیز مصوب شده و برای اجرا ابلاغ گردید. ولی با توجه به تفاوت‏های بسیار زیاد موجود در سطح فعالیت و توانمندی‏های دانشکده‏های دندانپزشکی سطح کشور؛ وجود استانداردهای ارتقا کیفیت در کنار استانداردهای پایه برای استفاده دانشکده‏های مختلف در حد امکانات و به عنوان الگویی مناسب برای توسعه و برنامه ریزی برای ارتقا کیفیت برای دستیابی به اهداف سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران و منطبق با نقشه جامع علمی کشور در بخش سلامت؛ ضروری به نظر می‏رسد. از این رو برای تدوین مناسب این استانداردها با نگاه به سطح استانداردهای جهانی و تطبیق مناسب با شرایط و سیاست‏های سلامت کشور و به حداکثر رسانی مشارکت و مقبولیت اجرایی آن؛ پژوهش حاضر با نظارت دبیرخانه دندانپزشکی و تخصصی وزارت طراحی و اجرا گردید.

مواد و روش‏ها

آماده‌سازی نمونه اولیه: هدف از این مرحله آماده‌سازی استانداردهای ارتقاء کیفیت متناسب با سیاست سلامت کشور با استفاده از استانداردهای بین المللی موجود جهت استفاده در نظرسنجی بود.

برای برآوری این هدف مطالعه‌ای کتابخانه‌ای برای تدوین فرم اولیه استانداردهای ارتقاء کیفیت برنامه دندانپزشکی عمومی کشور صورت گرفت. با توجه به این که این استانداردها در ذیل استانداردهای پایه ابلاغ شده، ارائه می‏شود، حوزه‌های مورد بررسی از الگوی این استاندارد تبعیت می‌کرد. برای جستجوی منابع از واژه‌های کلیدی: اعتباربخشی (Accreditation)، استاندارد (Standard)، دندانپزشکی (Dentistry)، آموزش دندانپزشکی (Dental Education)، ارزشیابی (Evaluation) و واژه‌های معادل آن در بانک‏های اطلاعاتی Google scholar، PubMed، Eric، Iranmedex، بدون محدودیت زمانی استفاده شد و اطلاعات مرتبط با استانداردهای WFME و کشورهای آمریکا (ADA)، کانادا (CDA)، استرالیا و نیوزلند ADC))، مستندات انجمن آموزش پزشکی اروپا (AMEE) و استانداردهای پایه پزشکی و دندانپزشکی ایران مورد بررسی قرار گرفت. سپس با توجه به حوزه‌های استانداردهای پایه دندانپزشکی عمومی کشور، مواردی که در استانداردهای مورد اشاره، بیان شده و در استانداردهای پایه نیامده بود به صورت یک جدول مقایسه‌ای تنظیم گردید که در ذیل هر حوزه، استانداردهای جمع‏آوری شده مورد اشاره به تفکیک منبع آن تنظیم شده بود. عباراتی که در این استانداردها مشابه بود جهت تسهیل بررسی مشخص گردید. در مرحله بعد با توجه به این که استانداردهای ارتقاء کیفیت طراحی شده باید در راستای سیاست‏های کلان نظام سلامت کشور باشد، با استفاده از نقشه جامع علمی سلامت به عنوان یک سند بالادستی، راهبردهای مورد اشاره در آن به عنوان نگاه حاکم بر انتخاب اولیه استانداردهای ارتقا کیفیت مورد استفاده قرار گرفت. این انتخاب به این دلیل انجام شد که در تهیه و پیشنهاد هر استاندارد، معیارهایی منطبق با مقتضیات و ارزش‏های پذیرفته شده جامعه اسلامی و نگاه سیاست‏های کلان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال‏های آتی وجود داشته باشد تا به عنوان استانداردهای ارتقا کیفیت؛ برنامه را همسو با جهت‏گیری‏های چشم انداز سلامت معرفی کند.

این راهبردها و توضیح ارائه شده در نقشه برای آنها به طور کلی شامل موارد زیر است:

1-اولویت دادن به علم فناوری پاسخگو به نیازهای سلامت جامعه

2- حضور موثر در عرصه بین‌المللی

3- تکمیل چرخه نوآوری سلامت

4- صیانت از منابع، شفافیت و پاسخگویی

5- تحول نظام آموزش سلامت

6- تبدیل گفتمان علمی به گفتمان مسلط جامعه

هر یک از استانداردهای انتخاب شده مرتبط با حداقل یکی از راهبردهای ذکر شده بود.

با استفاده از راهبردهای ذکر شده، در این نقشه و استانداردهای جمع‏آوری شده مذکور، اقداماتی که می‌توانست مربوط به حوزه‌های استاندارد تعریف گردد، ذیل هر حوزه افزوده شد. سپس این مطالعه مقایسه‌ای در اختیار مسئولین دبیرخانه دندانپزشکی و تخصصی وزارت قرار گرفت و با بررسی‌های اولیه، براساس راهبردهای ذکر شده مواردی که متناسب با شرایط کشور نبوده و یا مشابهت‌های محتوایی با یکدیگر داشت غربال شد. در خاتمه تعداد 58 استاندارد ارتقاء کیفیت در ذیل 29 استاندارد پایه مصوب دندانپزشکی عمومی کشور، در قالب 7 حوزه رسالت و اهداف، برنامه آموزشی، هیات علمی، منابع آموزشی و پژوهشی، مدیریت عالی و اجرایی، دانشجو و ارزشیابی به صورت اولیه جهت استفاده در نظرسنجی مرحله دوم آماده گردید.

ایجاد اتفاق‏نظر و نظرسنجی از دانشکده‌های دندانپزشکی کشور: هدف از این مرحله مداخله دانشکده‌های دندانپزشکی سطح کشور در تدوین سند استانداردهای ارتقاء کیفیت کشور به منظور استفاده حداکثری از نظرات خبرگان و همچنین مشارکت و آشنایی ایشان برای به حداکثر رسانی امکان اجرایی نمودن این استانداردها به عنوان یک میثاق عمومی و عملیاتی بود. برای برآوری این هدف از روش دلفی تغییر یافته برای ایجاد توافق و استفاده از نظرات استفاده گردید و برنامه عملیاتی تنظیم و با مشارکت دبیرخانه دندانپزشکی نهایی گردید. این برنامه در شورای دندانپزشکی در بهمن‏ماه سال 1390 به اطلاع روسای دانشکده‌ها و معاونین آموزشی ایشان رسید و توضیحات اولیه به ایشان ارائه گردید. سپس در اردیبهشت 1391، دبیرخانه دندانپزشکی طی نامه‌ای از کلیه دانشکده‌هایی که در سطح کشور حداقل سه دوره فارغ‌التحصیل داشتند (16 دانشکده) درخواست نمود تا شایسته‌ترین عضو هیات علمی خود را درخصوص استانداردسازی که امکان تخصیص زمان مناسب به این امر داشته باشد معرفی نماید. (متن موارد مورد استفاده در مکاتبات و برنامه‏های اجرا شده در پیوست آمده است.) با توجه به گستردگی مکانی اساتید کشور و برای بهره وری از حداکثر توافق و ارائه نظرات بیشتر، از شیوه نظرسجی تل استار استفاده گردید. این نمایندگان در جلسه‌ای کارگاهی به مدت یک روز در دبیرخانه به منظور انجام مرحله حضوری دلفی حضور یافتند. در این روز ابتدا اهداف برنامه و مطالب مربوط به فرآیند استانداردسازی و مزایا و کاربرد آن به صورت خلاصه ارائه گردید و سپس با در اختیار گذاشتن استانداردهای مقایسه‌ای تدوین شده در مرحله قبل و اسناد مورد استفاده در تدوین فرم اولیه استانداردهای ارتقاء کیفیت، نظرات ایشان در خصوص فرم اولیه در قالب بحث در یک گروه متمرکز اخذ گردید. سپس با ارائه برنامه عملیاتی به ایشان، شیوه ارتباط با کمک پست الکترونیک و تلفن همراه تنظیم گردید. سپس با در نظر گرفتن نظرات اولیه نمایندگان دانشکده‌ها، و استفاده از بازخوردهای کسب شده در مرحله اول حضوری دلفی، فرم اولیه نظرسنجی در خصوص استانداردهای ارتقاء کیفیت برنامه دندانپزشکی عمومی کشور بازبینی و برای نمایندگان به صورت الکترونیک ارسال شد. نمایندگان موظف بودند که مطابق برنامه عملیاتی مصوب و الگوریتم کاری ارائه شده به ایشان، با کمک فایل‏های پاورپوینت و مطالب آموزشی و فایل‏های جانبی ارائه شده به ایشان، شورایی از مدیران دانشکده و مدیران گروه و خبرگان و صاحب‌نظران دانشکده تشکیل داده و پس از ارائه توضیحات و توجیه کامل ایشان، در خصوص هر استاندارد پیشنهاد شده از ایشان نظرسنجی کنند. برای انجام نظرسنجی فرمی تهیه شد که ذیل هر استاندارد پیشنهادی، اهمیت استاندارد و میزان وضوح متن، با طیف سه درجه‌ای لیکرت از کاملاً تا به هیچ‌وجه، علامت زده می‌شد. میزان زمان تخمینی از دستیابی دانشکده به این استاندارد نیز برای برنامه‌ریزی‏های آتی دبیرخانه، از یک سال و سه سال تا پنج سال ثبت می‌گردید. در ذیل هر استاندارد محلی برای ارائه پیشنهاد اصلاحی یا افزودن مطلب توضیحی نیز پیش‌بینی شده بود. نمایندگان پس از جمع‌آوری نظرات و جمع‌بندی آنها، در هیات رئیسه دانشکده نتیجه را ارائه کرده و پس از نهایی‌سازی در قالب یک فرم شامل کلیه نظرات ارائه شده و جمع‌بندی به عنوان نظر دانشکده ارسال کردند. این نظرات در قالب مرحله دوم دلفی و نتیجه توافق‏سنجی کشوری جمع آوری شده و برای مرحله سوم مطالعه آماده شد.

نهایی سازی استانداردها و تدوین سند نهایی: هدف از این مرحله جمع‌بندی نظرات دانشکده‌ها و ارائه سند نهایی مبتنی بر سیاست‏های نظام سلامت بر مبنای نظرات به دست آمده از دانشکده‏ها بود. برای برآوری این هدف پس از جمع‌آوری نظرات ارسال شده، یک فایل نهایی از جمع‌بندی نظرات در مورد هر استاندارد تولید شد که شامل توصیف نظرات ارسال شده دانشکده‌ها در خصوص اهمیت هر استاندارد ارتقاء کیفیت، میزان وضوح واژگان به کار رفته و زمان پیش‌بینی شده در دستیابی دانشکده‌ها به هر استاندارد بود. علاوه برآن توضیحات و پیشنهادات ارائه شده در هر مورد نیز ذیل هر استاندارد جمع‌آوری شد. فایل به دست آمده پس از هماهنگی به عمل آمده برای دبیرخانه شورای آموزش دندانپزشکی و تخصصی جهت طرح در کمسیون راهبردی شامل سیاستگزاران و مسئولین کمیته‌های مختلف دبیرخانه ارسال گردید و در یک جلسه یک روزه با تشکیل یک گروه اسمی و ایجاد اتفاق نظر در آن در آذر سال 91 مورد بررسی قرار گرفت. در این جلسه با انجام بحث در قالب یک گروه اسمی 9 نفره در مورد هر استاندارد ارائه شده براساس نظرات به دست آمده از دانشکده‌ها، مواردی که بیش از 90 درصد دانشکده‏ها در خصوص اهمیت داشتن آن موافق بودند، در متن استاندارد ارتقاء کیفیت نهایی قرار گرفت. در مواردی که بین 70 تا 90 درصد دانشکده‌ها موافق اهمیت آن بودند، براساس توافق نظر اعضاء جلسه، در صورت توافق با سیاست‏های دبیرخانه، در متن نهایی قرار گرفت و مواردی که کمتر از 70 درصد دانشکده‌ها موافق اهمیت مورد ذکر شده بودند، عبارت پیشنهاد شده حذف گردید. در مواردی که کمتر از 70 درصد دانشکده‌ها عبارت استاندارد را واضح توصیف کردند، اعضاء با استفاده از پیشنهادات ارائه شده، نگارش متن استاندارد را تغییر دادند. با توجه به سیاست‏های وزارتخانه در حوزه مدیریت 4 استاندارد و در حوزه منابع آموزشی و پژوهشی یک استاندارد ارتقا کیفیت با نظر دبیرخانه به جمع استانداردها افزوده شد. در خاتمه استانداردهای ارتقاء کیفیت برنامه دندانپزشکی عمومی کشور در ذیل استانداردهای پایه مصوب ارائه گردید.

یافته ها

در جمع آوری و غربال اولیه استانداردهای ارتقاء کیفیت در مرحله اول 58 استاندارد حاصل شد که با قرار گرفتن در فرم‏های نظرسنجی دانشکده‌ای با کمک 16 نماینده دانشکده‌ها در سطح دانشکده‌های کشور انتشار یافت. 13 دانشکده‌ شامل دانشکده‌های: تهران، مشهد، اصفهان، شیراز، تبریز، بابل، همدان، یزد، آزاد تهران، کرمان، قزوین، گیلان و زاهدان نظرات جمع‌بندی شده خود را در مهلت مقرر ارسال کردند (میزان پاسخگویی 81 درصد) و سه دانشکده باقیمانده به علت‌ عدم امکان جمع‌بندی مناسب نتایج از مطالعه حذف شدند. از مجموع 58 استاندارد ارائه شده تعداد 18 مورد از نظر میزان اهمیت، نظر کمتر از 90 درصد دانشکده‌ها را جلب کرده بودند که در کلیه آنها بالاتر از 70 درصد دانشکده‌ها با اهمیت آن به عنوان استاندارد ارتقاء کیفیت موافق بودند. از این تعداد؛ پس از بحث در شورای سیاستگزاری دبیرخانه، 15 استاندارد از نسخه نهایی حذف شد. تعداد استانداردهای باقیمانده و حذف شده در نسخه نهایی در کنار استانداردهای پایه به شرح جدول 1 بود.

میزان وضوح عبارات استاندارد در 10 مورد از 43 استاندارد باقیمانده از نظر کمتر از 70 درصد دانشکده‌ها مناسب بود که این موارد با کمک پیشنهادهای ارائه شده در مرحله سوم تغییر یافت. با توجه به تفاوت‏های ساختاری و امکانات دانشکده‌ها، زمان دستیابی دانشکده‌ها به این استانداردها متفاوت بود. لیست نتایج به دست آمده از نظر دانشکده‌ها در خصوص 43 استاندارد مصوب و میزان زمان تخمینی دستیابی ایشان به این استاندارد در جدول 2 تا 8 آمده است. در مقابل هر عبارت استاندارد ارتباط با راهبرد موجود در سند چشم انداز (مذکور در روش اجرا) به صورت شماره راهبرد آمده است.

جدول 1 : تعداد عبارات استاندارد ارتقاء کیفیت حذف شده و باقیمانده در کنار استانداردهای پایه به تفکیک حوزه

حوزه	تعداد استانداردهای پایه	تعداد استانداردهای ارتقا کیفیت حذف شده	تعداد استانداردهای ارتقاء کیفیت باقیمانده در نسخه نهایی
رسالت و اهداف	2	4	4
برنامه آموزشی	4	5	10
هیات علمی	5	3	9
منابع آموزشی و پژوهشی	5	0	6
مدیریت عالی	3	0	8
دانشجو	7	0	6
ارزشیابی	3	3	5
جمع	29	15	48

جدول 2 : نظر دانشکده‏ها درخصوص زمان تخمینی دستیابی به استاندارد ارتقا کیفیت مصوب در حوزه رسالت و اهداف

عنوان

یک سال

(درصد)تعداد

سه سال

(درصد)تعداد

پنج سال

(درصد)تعداد

بهتر است رسالت تدوین شده در راستای آخرین اسناد راهبردی سلامت و آموزش دندانپزشکی کشور، منطقه و جهانی باشد.(شماره 2و 5)

(0/54)7

(0/23)3

بهتر است در این سند؛ آموزش‏های از راه دور و دوره‏های آموزش مداوم دندانپزشکان و آموزش عمومی سلامت نیز مورد اشاره قرار گیرد.(شماره 1و 5)

(0/54)7

(0/38)5

(0/8)1

بهتر است این بیانیه شامل پاسخگویی اجتماعی دانشکده به نظام سلامت؛ نقش و چگونگی مشارکت در پژوهش؛ نقش و جایگاه دانشکده در جامعه نیز باشد.(انجمن‏های علمی، مشارکت‏های بین بخشی و اجتماعی)(شماره 1 و 3)

(0/46)6

(0/54)7

(0/0)0

بهتر است، این بیانیه بر اساس دیدگاه و با مشارکت کلیه دست اندر کاران
(Stake holders) شامل رئیس و کارکنان و اساتید و دانشجویان و مسئولین مرتبط کشوری و دانش آموختگان باشد.(شماره 1)

(0/31)4

(0/54)7

(0/15)2

جدول 3 : نظر دانشکده‏ها در خصوص زمان تخمینی دستیابی به استاندارد ارتقا کیفیت مصوب در حوزه برنامه آموزشی:

عنوان	یک سال (درصد)تعداد	سه سال (درصد)تعداد	پنج سال (درصد)تعداد
بهتر است در دانشکده دندانپزشکی کمیته یا نهادی با اختیارات مناسب، مسئول برنامه دکترای عمومی دندانپزشکی باشد که مدیریت علمی واجرای برنامه دندانپزشکی عمومی و همچنین نظارت بر ارزشیابی را بر عهده داشته و بر دستیابی به اهداف و توانمندی‏های ضروری فارغ التحصلان (دانش و مهارت ) نظارت نماید. این کمیته یا نهاد لازم است بدین منظور از اختیارات مناسب برخوردار بوده وضمن تهیه گزارشات دوره‏ای از عملکرد واحدهای مختلف، بازخوردهای مناسب و به موقع به مراجع ذی ربط ارائه نماید. همچنین بهتر است این کمیته کیفیت آزمون‏های برگزار شده را در ارتباط با پوشش اهداف برنامه درسی مورد نظارت مداوم داشته باشد(شماره 4و 5)	(0/46)6	(0/46)6	(0/8)1
بهتر است کمیته فوق شواهد استفاده از ارزیابی دانش آموختگان و بررسی توانمندی آنها را در برآوری اهداف تعیین شده در برنامه نشان دهد. (شماره 1و 5)	(0/8)1	(0/15)2	(0/77)10
بهتر است دانشکده دندانپزشکی نشان دهد که در برنامه خود در راستای تعمیق و توسعه استراتژی‏های نوین آموزش دندانپزشکی از جمله دانشجو محوری، انتخابی بودن، یادگیری مبتنی بر مساله، آموزش حرفه ای، و جامعه محوری برنامه روشنی دارد. (شماره 5)	(0/15)2	(0/85)11	(0/0)0
بهتر است اجرا و ارزشیابی برنامه به گونه ای باشد که دانش آموختگان بتوانند مهارت‏های تفکر نقادانه، حل مسئله و تصمیم گیری مبتنی بر شواهد رابطور مناسب در ارائه مراقبت جامع از بیماران، پاسخ به سوالات علمی و روش‏های تحقیق بکار گیرند. (شماره 3و 5)	(0/0)0	(0/23)3	(0/77)10
بهتر است اجرای برنامه به گونه ای باشد که دانش آموختگان از توانائی‏های خود ارزیابی، ارتقاء توانمندی‏های حرفه‏ای و ظرفیت‏های مرتبط با یادگیری خود راهبر و اموزش مادام العمر برخوردار باشند. (شماره 5)	(0/0)0	(0/23)3	(0/77)10
بهتر است برنامه به گونه ای باشد که دانش آموختگان بتوانند با به کار گیری مناسب مهارت‏های ارتباطی، با گروه‏های خاص از نظر سلامتی، اجتماعی و فرهنگی ارتباط برقرار نموده و برخورد با آنها را مدیریت نمایند. (شماره 1و 5)	(0/8)1	(0/38)5	(0/54)7
دانشکده دندانپزشکی بهتر است تمهیداتی در ارائه برنامه آموزشی اتخاذ نماید که فرصت‏های تجربه یادگیری همراه با ارائه خدمات را در محیط‏های کنترل شده در سطح جامعه؛ برای دانشجویان فراهم نماید. بهتر است این محیط‏ها جهت ایجاد نگرش همگامی سلامت دهان و دندان با سلامت عمومی در دانش آموختگان و در بستر شبکه ارائه خدمات سلامت؛ اعم از دولتی و غیر دولتی باشد. (شماره 1و 5)	(0/23)3	(0/8)1	(0/69)9
دانشکده بهتر است تمهیداتی اتخاذ نماید تا تعدادبیمار مناسب را برای حضور دربرنامه درسی بالینی براساس سرفصل آموزشی برای دانشجویان فراهم نماید. (شماره 5)	(0/77)10	(0/15)2	(0/8)1
برنامه درسی غیر محوری (Non Core) بهتر است هم راستا و همگام با برنامه درسی محوری (Core) تنظیم گردد. (شماره 5)	(0/31)4	(0/38)5	(0/31)4
بهتر است در این برنامه درسی نظر کلیه دست اندر کاران در یک فرایند نظام مند اخذ شده و همراه با شواهد مرتبط با کارایی و اثربخشی برنامه از دانش آموختگان در بازبینی مورد استفاده قرار گیرد. (شماره 1 و 5)	(0/23)3	(0/0)0	(0/77)10

جدول 4 : نظر دانشکده‏ها در خصوص زمان تخمینی دستیابی به استاندارد ارتقا کیفیت مصوب در حوزه هیات علمی:

عنوان	یک سال (درصد)تعداد	سه سال (درصد)تعداد	پنج سال (درصد)تعداد
دانشکده بهتر است برنامه جذب اعضاء هیات علمی خود را بر اساس نیازهای منطقه ای و سیاست‏های وزارت بهداشت ؛ چشم انداز دانشکده و محدودیت‏های امکانات دانشکده میزان نیاز به هر رشته به صورت واضح و مبتنی بر شواهد پیش بینی و اجرا کند(شماره 1 و 6)	(0/77)10	(0/8)1	(0/15)2
بهتر است در زمان جذب مسائل مربوط به گویش و قومیت؛ جنسیت و مسائل فرهنگی بنا به ضرورت مد نظر قرار گیرد(شماره 4)	(0/69)9	(0/8)1	(0/23)3
بهتر است دانشکده برنامه تمام وقت نمودن اعضا هیات علمی را از راه تامین رفاه معیشتی آنها مورد نظر قرار دهد. (شماره 4)	(0/15)2	(0/8)1	(0/77)10
بهتر است دانشکده زمینه ای را فراهم کند تا اعضا هیات علمی، گزارش طرح‏های پژوهشی، مقالات، روش‏های تدریس و ارزشیابی و تجربیات بالینی خود را با همکاران به اشتراک بگذارند(شماره 2و3و6)	(0/15)2	(0/77)10	(0/8)1
بهتر است دانشکده برنامه ای جهت پیاده سازی مناسب شیوه‏های جذب؛ ارزیابی و ارتقاء اعضا هیات علمی متناسب با اهداف نظام سلامت کشور و در راستای قوانین موجود داشته و در جهت اجرای آن گام بردارد. بهتر است در این برنامه‏ها توانایی اساتید در ایفا نقش به عنوان الگو(Role Model) مورد نظر قرار بگیرد(شماره 1 و 5)	(0/15)2	(0/15)2	(0/69)9
بهتر است دانشکده راهکارهایی برای استفاده از نظرات کلیه اعضا هیات علمی در راهبری دانشکده فراهم کند(شماره 6 و 5)	(0/69)9	(0/8)1	(0/23)3
دانشکده بهتر است نشان دهد که راهکار مناسبی برای ارزشیابی معتبر اساتید برای کفایت آموزش،پژوهش، نوآوری(scholarship) و ارائه خدمات مورد استفاده قرار میدهد. (شماره 1 و3و4)	(0/15)2	(0/62)8	(0/23)3
بهتر است دانشکده نتایج این ارزشیابی را در ادامه خدمت اساتید در دانشکده مورد نظر قرار دهد. (شماره 1 و 4)	(0/15)2	(0/8)1	(0/77)10
بهتر است این ارزشیابی به صورت سالانه به اساتید بازخورد داه شود. (شماره 4 و 6)	(0/38)5	(0/31)4	(0/31)4

جدول 5 : نظر دانشکده‏ها در خصوص زمان تخمینی دستیابی به استاندارد ارتقا کیفیت مصوب در حوزه حوزه منابع آموزشی و پژوهشی:

عنوان	یک سال (درصد)تعداد	سه سال (درصد)تعداد	پنج سال (درصد)تعداد
بهتر است دانشکده امکانات و تسهیلات فیزیکی متناسب با شرایط گروه‏های خاص از نظر سلامتی؛ اجتماعی و فرهنگی و همراهان ایشان فراهم کند. (شماره 1 و 4)	(0/23)3	(0/62)8	(0/15)2
بهتر است دانشکده به گونه ای برنامه خدمات پژوهشی و درمانی خود را تنظیم کند که پاسخگوی نیازهای سلامت منطقه تحت پوشش خود در زمینه دهان و دندان باشد. (شماره 1)	(0/31)4	(0/46)6	(0/23)3
بهتر است دانشکده برنامه ای در ایجاد تبادل و تعاملات علمی با موسسات مرتبط داشته باشد و با توجه به امکانات خود برای تبادلات نرم افزاری و سخت افزاری در جهت ارتقاء خود برنامه ریزی کند. (شماره 2 و 6)	(0/15)2	(0/31)4	(0/54)7
بهتر است دانشکده جهت جذب کمک‏های مردمی و ارتباط با موسسات غیر دولتی و خیریه برنامه مشخصی داشته باشد. (شماره 4)	(0/15)2	(0/69)9	(0/15)2
بهتر است دانشکده برنامه ای جهت بهداشت محیط و حرفه ای و کنترل عفونت و ایمنی کارکنان و بیماران داشته باشد. (شماره 4)	این استاندارد توسط اساتید و خبرگان دبیرخانه پیشنهاد و افزوده شد
بهتر است دانشکده برنامه مشخصی برای ترغیب انجام پژوهش‏های بین بخشی و بین دانشکده ای داشته باشد(شماره 2و3)	(0/77)10	(0/15)2	(0/8)1

جدول 6 : نظر دانشکده‏ها در خصوص زمان تخمینی دستیابی به استاندارد ارتقا کیفیت مصوب در حوزه حوزه مدیریت عالی و اجرایی:

عنوان	یک سال (درصد)تعداد	سه سال (درصد)تعداد	پنج سال (درصد)تعداد
بهتر است دانشکده مدیرانی با سابقه و تحصیلات مناسب آموزشی پژوهشی و مدیریت و آشنایی کامل با مقررات و با برنامه کامل جهت ارتقاء دانشکده داشته باشد. (شماره 4 و 6)	(0/69)9	(0/8)1	(0/23)3
مدیریت دانشکده بهتر است نشان دهد در مورد برنامه‏های آموزشی، پژوهشی و مدیریتی پاسخگویی و تعهد دارد. (شماره 4 و 6)	(0/69)9	(0/8)1	(0/23)3
مدیریت دانشکده بهتر است ساز و کاری جهت ارزیابی دوره ای فعالیت‏های خود و بررسی میزان تطابق با رسالت و اهداف دانشکده و ارتقاء آن بر اساس مدل‏های بهبود کیفیت طراحی کند. (شماره 1و2و4)	(0/54)7	(0/0)0	(0/46)6
بهتر است دانشکده برنامه ای جامع برای احصاء ارتقاء و اطلاع رسانی فرایندها و روش‏های انجام کار؛ مدیریت زنجیره تامین و نگهداری مواد و تجهیزات؛ مدیریت خطر و خطا؛ استقرار نظام مراقبت مبتنی بر شواهد و اثربخشی بالینی؛ داشته باشد. (شماره 2و4و6)	این استاندارد توسط اساتید و خبرگان دبیرخانه پیشنهاد و افزوده شد
بهتر است دانشکده برنامه ای جهت رفاه و پایش سلامت و بیمه اساتید، کارکنان و دانشجویان و آموزش ایشان با توجه به مقتضیات محیط کاری و آموزشی در بدو خدمت داشته باشد (شماره 2و4)	این استاندارد توسط اساتید و خبرگان دبیرخانه پیشنهاد و افزوده شد
مدیریت دانشکده بهتر است ارتباط موثری با کلیه ذینفعان در راستای انجام بهتر ماموریت دانشکده داشته باشد. (شماره 1و3)	(0/38)5	(0/8)1	(0/54)7
بهتر است دانشکده با توجه به برنامه واهداف تعیین شده، نیروی کارشناس و کارمند مناسب به خدمت گرفته و برنامه مناسبی جهت استخدام، و خروج از خدمت ایشان داشته باشد. (شماره 4)	این استاندارد توسط اساتید و خبرگان دبیرخانه پیشنهاد و افزوده شد
بهتر است دانشکده برنامه مدونی جهت رضایت سنجی، تکریم و استفاده از نظرات و پیشمهادات بیماران و کارکنان داشته باشد. (شماره 4)	این استاندارد توسط اساتید و خبرگان دبیرخانه پیشنهاد و افزوده شد

جدول 7 : نظر دانشکده‏ها در خصوص زمان تخمینی دستیابی به استاندارد ارتقا کیفیت مصوب در حوزه حوزه دانشجو:

عنوان	یک سال (درصد)تعداد	سه سال (درصد)تعداد	پنج سال (درصد)تعداد
دانشکده بهتر است سیاست جذب دانشجوی خود را با توجه به نیازهای جامعه و با نظارت وزارت بهداشت بازبینی کند. (شماره 1و4)	(0/46)6	(0/8)1	(0/46)6
بهتر است فعالیت‏ها و برنامه‏های این حوزه مبتنی بر شواهد و بر اساس برنامه ای مدون باشد. (شماره 4و6)	(0/31)4	(0/31)4	(0/38)5
برنامه مشاوره دانشجویی بهتر است بر اساس نیازهای اجتماعی و شخصی هر دانشجو طراحی شده و منجر به ارتقاء یادگیری گردد. این مشاوره شامل راهنمایی شغلی و مشکلات سلامتی و مالی نیز میگردد. (شماره 5)	(0/23)3	(0/62)8	(0/15)2
دانشکده بهتر است برنامه مشخصی در قبال میزان حضور دانشجو در عرصه‏های مختلف دانشکده داشته باشد( این عرصه‏ها شامل مدیریت، آموزش و پژوهش و فعالیت‏های فرهنگی و صنفی میگردد) (شماره 4و5و6)	(0/46)6	(0/46)6	(0/8)1
بهتر است دانشکده برنامه ای جهت حمایت مالی دانشجویان نیازمند و استعدادهای درخشان داشته باشد. (شماره 4)	(0/31)4	(0/31)4	(0/38)5
دانشکده بهتر است برای پرورش دانشجویان نخبه و استعدادهای درخشان و مشارکت ایشان در عرصه‏های مختلف دانشکده برنامه ویژه ای داشته باشد. (شماره 4و5)	(0/62)8	(0/8)1	(0/31)4

جدول 8 : نظر دانشکده‏ها در خصوص زمان تخمینی دستیابی به استاندارد ارتقا کیفیت مصوب در حوزه حوزه ارزشیابی:

عنوان	یک سال (درصد)تعداد	سه سال (درصد)تعداد	پنج سال (درصد)تعداد
بهتر است طیف گسترده ای از گروه‏های مرتبط با برنامه شامل تصمیم گیران و خبرگان آموزشی و اساتید و دانش آموختگان و دانشجویان در طراحی و اجرای ارزشیابی برنامه مشارکت داشته باشند. (شماره 1و3و4و5و6)	(0/38)5	(0/31)4	(0/31)4
دانشکده بهتر است با پیش بینی آزمون‏های تجمعی نهایی از توانمند بودن دانش آموختگان اطمینان یابد. (شماره 1و4و5)	(0/46)6	(0/23)3	(0/31)4
دانشکده دندانپزشکی بهتر است در جهت پاسخگویی اجتماعی نشان دهد که در برنامه آموزشی عملکرد و رفتار حرفه ای دانشجویان را مورد سنجش قرار می‏دهد. (شماره 1و4و5)	(0/46)6	(0/23)3	(0/31)4
دانشکده دندانپزشکی بهتر است برنامه ای تدوین نماید که روند پیشرفت یادگیری هر یک از دانشجویان به نحو مناسبی ثبت و ارزیابی و به ذینفعان گزارش گردد(شماره 1و5)	(0/46)6	(0/31)4	(0/23)3
بهتر است دانشکده دندانپزشکی روش‏های ارزشیابی به روز و کارآمد را در سیستم ارزیابی دانشجویان خود به کار گیرد. (شماره 1و4و5)	(0/54)7	(0/23)3	(0/23)3

بحث

استانداردهای تدوین شده نهایی براساس نظر دانشکده‏ها که به تصویب دبیرخانه رسید در 7 حیطه و مجموعاً 48 استاندارد؛ ذیل 29 استاندارد پایه بود. این استانداردها با نگاه به سند نقشه جامع علمی سلامت و 6 راهبرد پایه معرفی شده در آن تدوین شد.

استانداردهای WFME براساس 9 حیطه و 38 معیار یا استاندارد نگارش شده است. این استانداردها در هر دو سطح پایه و ارتقا کیفیت مطرح شده و توصیه‏هایی نیز به پیوست دارد.

استانداردهای تدوین شده کشورهای مختلف هر یک با پوشش کلی استانداردهای بین‏المللی؛ به علت پوشش شرایط آن کشور؛ با تمرکز و نگاه متناسب با شرایط و سیاست سلامت آن کشور تدوین می‏گردد.

نسخه آخر استانداردهای آمریکا ضمن پوشش کلی استانداردهای WFME تمرکز بیشتری بر توانمندی در استانداردهای مربوط به برنامه درسی دارد. همچنین تمرکز بر تفکر نقادانه و آموزش مادام‏العمر نیز از نکات برجسته این استانداردهاست. این استانداردها علاوه بر آن بر توانمندسازی در درمان جامع و بیمار محور نیز تاکید دارد.

این استانداردها دارای 6 حیطه است که مجموعا 60 معیار را پوشش داده و در این بین سهم حیطه برنامه درسی با 29 معیار تمرکز بیشتر بر این حیطه را در مقابل پژوهش با دو معیار معرفی شده نشان می‏دهد.⁽¹⁶⁾

در استانداردهای مطرح شده در کانادا با توجه به شباهت ساختاری و نگرشی به انجمن اعتباربخشی دندانپزشکی آمریکا، رویکردها و تمرکز در استانداردها از تمرکز بر دروس و فرایندهای آموزشی به توانمندی و مولفه‏های کسب آن در دانش آموخته تغییر یافته است. لذا برنامه‏های آموزشی باید بر سه جنبه توانمندسازی دانشی، نگرشی (شامل حرفه‏ای گری) و مهارتی متمرکز باشد.⁽¹⁷⁾

استانداردهای دندانپزشکی عمومی کانادا نیز تمرکز زیادی بر حیطه برنامه درسی دارد. این استانداردها دارای 7 حیطه است که سهم برنامه درسی 26 معیار از 78 معیار مطرح شده است و در مقابل پژوهش با معرفی تنها یک معیار نشان‏دهنده رویکرد تاکید بیشتر بر استانداردهای حیطه برنامه درسی در دوره دندانپزشکی عمومی این کشور دارد.⁽¹⁸⁾

استانداردهای معرفی شده در انگلستان محدود به چهار حیطه و 29 معیار استاندارد است. این استانداردها با چهار رویکرد کلی حفاظت و صیانت بیمار، ارزیابی کیفیت و بازبینی مداوم، ارزشیابی دانشجو و عدالت است.⁽¹⁹⁾

تعداد استانداردهای مطرح شده توسط انجمن دندانپزشکی استرالیا، 20 عدد است. که شیوه نگارش این استانداردها کمی متفاوت است. و در هر معیار استاندارد، مفاهیم متعددی مطرح می‏گردد. به عنوان مثال در استاندارد مربوط به برنامه درسی، 7 موضوع و پاراگراف متفاوت مطرح می‏گردد و موارد متعددی را شامل می‏گردد.⁽²⁰⁾

گرچه سیستم‌های اعتباربخشی بسیاری وجود دارد که برخی از آنها دارای استاندارد و برخی حتی بدون استاندارد هستند؛ برخی به کلیات متمرکز هستند و برخی به کوچک‏ترین جزئیات از قبیل مساحت آزمایشگاه‏ها برحسب متربع نیز می‌پردازند؛⁽²¹⁾ به صورت کلی به نظر می‏رسد در استانداردها؛ بیشتر به فرایند و پروسه توجه شده است.

این امر بدیهی است که با توجه به عدم وجود تفاوت‏های بنیادین در نظریه‏های یادگیری؛ ایجاد نیروهای توانمند در رشته‏های علوم پزشکی تفاوت‏های ماهوی در روش نداشته باشد. تنها تاکیدهای برنامه‏ای برحسب سیاست‏ها واولویت‏های هر منطقه و کشور می‏تواند در هر زمان تاکیدات این استانداردها را جهت‏دهی کند. لذا به نظر می‏رسد تمرکز بر نقشه‏ها و اسناد راهبردی و تعیین‏کننده در تدوین استانداردها با نگاه به استانداردها و نگاه‏های کلاسیک بین‏المللی برای تدوین یک استاندارد کاربردی در ارتقا کیفیت در هر کشور ضروری است. از این رو سند مورد استفاده در این فرایند؛ نقشه جامع علمی سلامت و راهبردهای این نقشه بود. در همایش سال 2003 WFME، نیز دانشگاه‏های مختلف گزارش خود را از جاری‌سازی استانداردها بیان کردند گزارشات بر مبنای مقایسه استانداردهای جاری مناطق مختلف با استانداردهای WFME بود.⁽¹⁶⁾

این نکته که با توجه به اینکه این استانداردها با عنوان استانداردهای ارتقا کیفیت در ذیل استانداردهای پایه افزوده می‏شود، باید مدنظر دبیرخانه بوده و حصول بیشتر این استانداردها در بیشتر دانشکده‏های کشور را به عنوان یک هدف چشم اندازی و محتاج زمان در نظر گرفته باشد. گرچه وجود این استانداردها همانطور که در مقدمه بیان شده است، به عنوان یک دستورالعمل و میثاق کشوری جهت ارتقا می‏تواند برنامه‏های توسعه‏ای دانشکده‏ها را با حمایت دبیرخانه تسهیل و پیگیری آن را راحت‏تر سازد. این موضوع با وجود تاسیس گسترده دانشکده‏های جدید در سال‏های اخیر به میزان بیش از دو برابر سه سال گذشته، برای دانشکده‏های تازه تاسیس، راه برنامه‏ریزی و همچنین جذب اعتبار و امکانات متناسب برای ارتقا کیفی را تسهیل و هموار می‏سازد.

با هدف اخذ بازخورد از دانشکده‏ها به عنوان بستر اجرایی این استانداردها علاوه بر مشارکت ایشان در تدوین سند برای مقبولیت بیشتر و افزایش میزان همکاری و همدلی در اجرای آن، تلاش گردید که در این زمینه از مشارکت حداکثری دانشکده‏ها استفاده گردد. این مورد در بیشتر مطالعات انجام شده در تدوین سند استاندارد مورد توجه قرار گرفته و به شیوه‏های مختلف انجام شده است.^(24-21و2)

در مطالعه یوسفی و همکاران که بیشترین میزان مشارکت در نظرخواهی را گزارش نموده است، بیش از 400 پرسشنامه نظرخواهی جمع آوری شده است که البته میزان گسترگی جغرافیایی پاسخنامه‏های مسترد شده مورد اشاره قرار نگرفته است.⁽²⁾ پژوهش‏های دیگر عمدتاً به صورت منطقه‏ای و محدودتر این نظرخواهی را انجام داده‏اند ولی همگی سه مرحله استفاده از متون جهت تدوین استانداردها و نظر خواهی و در پایان، نهایی سازی سند را طی نموده‏اند.^(24-21و2) در مطالعه حاضر برای به حداکثررسانی مشارکت، و در عین حال استفاده از نظر خبرگان در مرحله دوم که نظرسنجی از دانشکده‏ها مدنظر بود، با استفاده از شیوه دو مرحله‏ای تل استار و الهام از شیوه آموزشی راهنمایی راهنمایان Tutor of tutors
(T of T) به این شیوه عمل شد که نمایندگانی (با توجه به شیوه انتخاب ذکر شده) از دانشکده‏ها مورد آموزش و توجیه قرار گرفتند و این نمایندگان، ضمن توجیه اساتید و صاحبنظران دانشکده‏های خود، به صورت اخذ پرسشنامه و بحث گروهی نظر دانشکده خود را جمع‏آوری نمودند. در این شیوه مشارکت بیش از 80 درصدی دانشکده‏ها به دست آمد که با توجه به گستردگی موارد مطرح شده و پاسخ‏های تفصیلی اخذ شده، میزان پاسخگویی قابل قبولی به نظر می‏رسد.

در جلسه نهایی‏سازی استانداردها؛ مطالعات مختلف با دیدگاه‏های مختلفی تصمیم نهایی را اخذ کرده‏اند؛ به نظر می‏رسد با توجه به توصیه‏های WFME در بومی‏سازی استانداردها؛ در نظر گرفتن شرایط سیاست سلامت کشور بسیار اهمیت دارد. به صورت کلی این مرحله بهتر است با نظارت سیاستگزاران و مسئولین سلامت صورت گیرد.⁽²⁾

در گزارشات مشابه تدوین استانداردها در سند نهایی استانداردهای با توافق 70 درصد⁽²²⁾ و 90 درصد⁽²⁴⁾ را جزء استانداردهای اجباری قرار داده‏اند و بقیه استاندارد‏ها را در استانداردهای ارتقا کیفیت محسوب نموده‏اند که با توجه به اینکه استانداردهای حاضر در حیطه ارتقا کیفیت مطرح می‏گردد؛ با نظر دبیرخانه معیار توافق 70 درصدی دانشکده‏ها برای قرارگیری در استانداردهای ارتقا کیفیت دانشکده‏های کشور محسوب گردید.

به نظر می‏رسد استفاده و جاری‏سازی استانداردها می‏تواند در اجرا، بازخوردهای مناسبی برای بازبینی‏های بعدی آماده کند. به صورت معمول هر 2 تا 4 سال اسناد منتشر شده استاندارد در کشورهای آمریکا و کانادا و استرالیا بازبینی می‏گردد.⁽¹⁶⁾

ارائه پیوستی به عنوان توضیحات و نشانگرهای دستیابی به استاندارد همراه با راه‏های مناسب و توصیه‏های اجرایی متناسب با شرایط کشور، می‏تواند برای دانشکده‏ها، خصوصاً دانشکده‏های تازه تاسیس راهگشا باشد. این پیشنهاد به عنوان مصوبه‏ای در دبیرخانه دندانپزشکی برای استانداردهای پایه و ارتقا کیفیت مطرح گردید که در دستور کار قرار گیرد.

این مطالعه با یک بار بازخورد از نظرات دانشکده‏ها انجام شد که در صورت امکان اجرای دفعات متعدد بازخورد همراه با پیشنهادات، (دلفی کلاسیک) میزان توافق بیشتری ایجاد می‏گردید.

عـلاوه بر آن امکان دریافت نظرات دانشجویان و مردم و دیگر وابستگان به این برنامه محدود بود که مـی‏توانست در ارتقا این سند موثر باشد.

نتیجه گیری

استانداردهای تدوین شده با توجه به مقبولیت مناسب در دانشکده‏ها و تطابق با نقشه جامع علمی سلامت کشور، می‏تواند به عنوان میثاقی برای ارتقا کیفیت دندانپزشکی عمومی کشور به کار رود. مطابق توصیه‏های مطرح شده جهانی؛ مطالعات آتی و بررسی بازخوردها به دنبال ابلاغ و پیاده‏سازی این استانداردها می‏تواند مستندات مناسبی را برای فرایندهای مشابه در آینده فراهم کند.

تشکر و قدردانی

بدینوسیله از همکاری ارزشمند اساتید دانشکده‏های دندانپزشکی کشور و اساتید کمیسیون راهبردی دبیر خانه شورای آموزش دندانپزشکی و تخصصی، به خصوص همکار گرامی آقای دکتر سروش که با اظهار نظرات و پیشنهادات گرانسنگ خود، موجب تدوین مناسب این سند گردیدند، کمال تشکر و سپاسگزاری خود را اظهار می‏داریم.

این مقاله حاصل از پایان‏نامه مصوب دانشکده آموزش علوم پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می‏باشد.

حمایت مالی این طرح براساس طرح پژوهشی شماره 920514 معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد صورت گرفته است که بدینوسیله از ایشان قدردانی می‏گردد.

مراجع

The executive council, the World Federation for Medical Education. International standards in medical education: Assessment and accreditation of medical schools' educational programs: A WFME position paper. Med Educ 1998; 32(5): 549-58.
Yousefy A, Changiz T, Yamani N, Ehsanpour S, Hassan ZahraiR. Developing a holistic accreditation system for medical universities of Iran. Iranian J Med Educ 2010; 11(9): 1191-201. (Persian)
Hamilton JD. Establishing standards and measurement methods for medical education. Acad Med 1995; 70(7): 51-6.
Wojtczak A. Glossary of medical education terms: Part 1. Med Teach 2002; 24(2), 216-9.
Scriven E. Recent developments in accreditation. Int J Qual Health Care 1995; 7(4): 427-33.
Gelmon SB, O’Neil EH, Kimmey JR. The task force on accreditation of health professions education. Strategies for change and improvement: The report of the taskforce on accreditation of health professions education. San Francisco: Center for the Health Professions. University of California at San Francisco. 1999.
Alstete WJ. College accreditation: Managing internal revitalization and public respect. First published by Palgrave Macmillan, 2007. Available at: www.eric.ed.gov. Accessed Apr 04. 2012.
How are ISO standards developed? Available at:http://www.iso.org/iso/standards_development/ processes_and_procedures/how_are_standards_developed.htm. Accessed Sept 2, 2012.
Basic Medical Education WFME Global Standards for Quality Improvement. Copenhagen: 2003. Available at: http://www.wfme.org/Accessed Oct 27, 2012.
Catton PA, Tallett SE, Sugar L, Rothman AI. A guide to internal program evaluation for program directors. Annuals R Coll Physicians Surg Can 1999; 32(8): 441-7.
National league for Nursing. Task group: Develop nursing education standards. Available at: http://www.nln.org/aboutnln/interestform. Accessed Apr 6, 2012.
Dehghani Poudeh M, Shams M, Ashourioun V, Esmaeilee A, Nasri P, Hosseini M. Internal assessment of Isfahan general medicine curriculum based on basic standards of ministry of health and medical education: A Model for evaluation and analysis of results. Iranian J Med Educ 2010; 10(5): 552-65. (Persian)
Khajehazad M, Yamani douzi sorkhabi M, Zarei mahmood abadi A, Naghizadeh J. Assessing the quality of general medicine curriculum in Baqiyatallah University based on Iranian national and WFME global standards. Iranian J Med Educ 2010; 10(1): 417-29. (Persian)
Accreditation Standards. Available at: http://scume.behdasht.gov.ir/uploads/172_277_New-standard.pdf. Accessed Apr 04. 2012.
Report of Standard Development Project. Available at: http://gpde.behdasht.gov.ir/uploads/174_296_Report-mordad-84.pdf.Accessed Apr 04. 2012.
Karle H. Global standards and accreditation in medical education: A review from the WFME. Acad Med 2006; 81(12): 43-8.
Accreditation Standards of ADA. Available at: http://www.ada.org/sections/educationAndCareers/pdfs/ current_predoc.pdf.Accessed Apr 04. 2012.
Accreditation Standards of CDA. Available at: http://www.cda-dc.ca/cdacweb/en/accreditation_requirements/ DDS_and_DMD.Accessed Apr 04. 2012.
Accreditation Standards of GDC. Available at: http://www.gdc-uk.org/Pages/default.aspx.Accessed Apr 04. 2012.
Accreditation Standards of ADC. Available at: http://www.adc.org.au/asd.pdf.Accessed Apr 04. 2012.
Naseri N, Salehi Sh, Khalifezadeh A, Yousefi A. Developing clinical nursing education standards in Iran based on international standards. Iranian J Med Educ 2010; 10(1): 71-80. (Persian)
Allahdadian M, Salehi Sh, Hassan Zahraie R, Farahmand H. Proposing appropriate national standards for nursing and midwifery education derived from international standards: A Case study, Master of Science in nursing and midwifery. Iranian J Med Educ 2008; 8(1): 15-21. (Persian)
Chabavizadeh A, Yousefy A, Changiz T, Shams B. Compilation of standards of pediatric educational clinic in Isfahan University of Medical Sciences. Iranian J Med Educ 2012; 12(8): 564-76. (Persian)
Aliyari SH, Maleki H, Pazargadi M, Abbaspour A. Developing and standardization of quality evaluation and accreditation indicators for curricula of baccalaureate degree nursing education in Iran. J Army Univ Med Sci 2012; 10(1): 50-61. (Persian)

آمار

تعداد مشاهده مقاله: 8,096

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 3,210

سامانه مدیریت نشریات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد

تدوین استانداردهای ارتقا کیفیت برنامه دندانپزشکی عمومی جمهوری اسلامی ایران