مقدمه

 درموسپت یک محلول بهداشت دست حاوی الکل است که بدون نیاز به آب می تواند به عنوان جایگزین روشهای قدیمی شستشو وضدعفونی، برای دستها استفاده شود.

دستها نقش مهمی در انتقال عفونتها، به خصوص در مراکز بهداشتی _ درمانی و بعضی مراکز صنعتی مثل صنایع تولید غذا و همچنین در جامعه  ایفا می کند. بنابراین اهمیت بهداشت دست را در جامعه نمی توان انکار کرد.

هر ساله در سرتاسر جهان حدود 3-2 میلیون نفر به دلیل ابتلا به بیماریهای اسهالی میمیرند که بسیاری از آنها قابل پیشگیری است، مطالعات نشان میدهد که شستن دستها می تواند ابتلا به اسهال را تا 42-47% کاهش دهد و همچنین تخمین زده می شود که تنها شستن دستها با صابون می تواند هر ساله جان یک میلیون نفر را از مرگ نجات دهد(1).

عفونتهای بیمارستانی با باکتریهای مقاوم به آنتی بیوتیک موجب شیوع بیماری و همچنین افزایش هزینه های درمانی میشود. که یک فاکتور اصلی در انتقال آنها، بهداشت ضعیف دستها است (2)، کارکنان مراکز بهداشتی می توانند پاتوژنها را در هنگام مراقبت از بیماران دریافت کنند و به بیماران حساس منتقل کنند .بدین ترتیب باکتریهای مقاوم به درمان در بیمارستانها گسترش میابند(3). مطالعات مختلف بیان می کند که دستهای کارکنان مراکز بهداشتی ممکن است توسط پاتوژنهایی مثل استافیلوکوکوس اورئوس، کلبسیلا پنومونیه، گونه های انتروکک و کاندیدا کلونیزه شود. به طوری که حتی دستکش هم نمی تواند به طور کامل از کلونیزاسیون دستها جلوگیری کند(4). برای مدت 25سال طبق پیشنهاد گروه های بهداشت عمومی مثل 1CDC برای آلودگی زدایی و ضدعفونی کردن دستها از صابونهای آنتی باکتریال استفاده میشد تا اینکه در اکتبر 2002 این مراکز استفاده از محلول بهداشت دست های بر پایه الکل را به عنوان اولین انتخاب برای شستشوی دستها پیشنهاد کردند که این پیشنهاد به دلیل کارایی بالای این محلولهای بهداشت دست در محیط خارج از بدن موجود زنده و درون بدن موجود زنده در مقایسه با صابون های ضد میکروبی علیه باکتریهای مقاوم به آنتی بیوتیک و همچنین افزایش میزان پذیرش این محصولات توسط کارکنان مراکز بهداشت می باشد(2).

استفاده از محلولهای بهداشت دست به دلیل عدم نیاز به سینک دستشویی و آب و در نتیجه صرفه جویی در زمان و مصرف آب به همراه خاصیت ضدعفونی کنندگی قوی علیه باکتریها و به خصوص سویه های مقاوم به آنتی بیوتیکها و همچنین قارچها و ویروسها و نیز عدم صدمه به پوست و خشکی آن در اثر استفاده مکرر(بر خلاف صابونهای بهداشتی ) خصوصا اگر به همراه امولسیون و نرم کننده پوست باشد، در بسیاری از جوامع مورد استقبال قرار گرفته است.

عامل اصلی ضد میکروبی محلولهای بهداشت دست، الکل است که از سریعترین و موثرترین ضدعفونی کننده ها است، سه نوع اتانول ، نرمال پروپانل و ایزوپروپانل مناسبترین آنها برای استفاده برروی پوست هستند که در صورتی که 60-90% رقیق شوند بیشترین کارایی را خواهند داشت(3).میزان تاثیر و کارایی ضد میکروبی یک ماده ضدعفونی کننده از طریق محاسبه اختلاف log10 کلنی کانت قبل و بعد از استفاده از آن ارزیابی می شود(4). هدف از این آزمون، تعیین میزان کارایی محلول ضدعفونی کننده بهداشتی دست " درموسپت "  حاوی اتانول ، ایزوپروپانل، نرمال پروپانل، بنزالکانیوم کلراید و نرم کننده پوست،  محصول شرکت رضاراد در ضدعفونی کردن دستها در مقایسه با ضدعفونی کننده مرجع ( پروپانل 60%) میباشد که در صورت موثر بودن می تواند به عنوان محلول بهداشت دست مورد پیشنهاد قرار گیرد.

روش کار

این مطالعه در سال 1391 در مرکز تحقیقات مقاومتهای میکروبی دانشگاه علوم پزشکی مشهد بر اساس استاندارد ملی ایران به شماره 8512 انجام شد.  بر اساس استاندارد مزبور آزمون بر 12 نفر داوطلب سالم بعد از مطالعه و امضای فرم رضایت نامه همکاری در طرح تحقیقاتی انجام شد(5).

دراین روش نوک انگشتان دستهای داوطلبان، با سوسپانسیون میکروارگانیسم، آلوده شده و تعداد میکروارگانیسمها، قبل و بعد از استفاده ضد عفونی کننده بهداشتی دست تخمین زده شد. نسبت دو مقدار به دست آمده را ضریب کاهش می نامند که بیانگر میزان کارآیی فعالیت ضد میکروبی فرآورده ضد عفونی کننده مورد آزمون می باشد. ابتدا قبل شروع کار باکتری مورد استفاده یعنی اشرشیا کلیK12 باشماره NCTC 10530 ( که باکتری غیر بیماریزا و جزء فلور طبیعی روده است ) را در دو لوله آزمایش محتوی 5 میلی لیتر محیط کشت TSB( تریپتون سویا براث) کشت داده و به مدت 18 تا 24 ساعت در دمای 36درجه سلسیوس گرمخانه گذاری کردیم. سپس این کشت را به دو بطری، هر کدام محتوی یک لیترTSB  منتقل کرده و 18 تا 24 ساعت در دمای 36درجه سلسیوس گرمخانه گذاری شد. به این ترتیب سوسپانسیون میکروبی یکنواختی به دست می آوردیم که حاوی حدودا تعداد باکتری بین cfu/ml10⁸×2     و     cfu/ml 10⁹× 2 (استاندارد مک فارلند) بود .افراد داوطلب ، دستها را به مدت 1 دقیقه با استفاده از صابون نرم جهت پاک کردن میکروب های گذرا شستشو داده و سپس با استفاده از حوله کاغذی کاملا خشک کردند .مایع آلوده کننده را در ظرف مناسب ریخته و دستها را به مدت زمان 5 ثانیه به طور عمودی و با انگشتان باز ، تا حدی که کف دستها کاملا پوشیده شود نگه داشتند. دستها را از مایع خارج و به مدت 3 دقیقه در هوا خشک کردند. پس از خشک شدن دستها ، نوک انگشتان را به مدت 1 دقیقه در ظرف پلیت که حاوی 10 میلیتر محیط کشت TSB (تریپتون سوی براث) بدون خنثی کننده قرار دادند. رقت های^3-10 و^4-10 از این مایع آزمون را با استفاده از محیط کشت تهیه کرده و از هر رقت 1/0 میلی لیتر در سطح پلیت حاوی محیط TSA (تریپتون سوی آگار) کشت و 18 تا 24 ساعت گرمخانه گذاری شد.( بدین صورت ارزش قبلی قبل از استفاده از ضدعفونی کننده مرجع یا درموسپت به طور جدا بررسی می شود.)بلافاصله پس از نمونه گیری و بدون ایجاد آلودگی ثانویه دستها، گروه های داوطلبان با ضد عفونی کننده مرجع و محلول درموسپت  طبق روش ذیل دستها را شستشو دادند.

3 میلی لیتر پروپانل 60 % (حجم/حجم) در کف دستهای خشک هر یک از داوطلبان ریخته و هر داوطلب به مدت زمان 30ثانیه محکم روی پوست دست را تا مچ را شستند تا پروپانول کاملا دستها رابپوشاند.و با 3 میلیتر پروپانول دیگر تکرار شد تا مدت زمان شستشو 60 ثانیه شود. سپس دستها با آب جاری به مدت 5 ثانیه نگه داشته شد و اضافه اب آن را با تکان دادن دستها گرفته گردید .بلافاصله بعد از انجام مراحل فوق نوک انگشتان داوطلبان داخل پلیت محتوی 10 میلی لیتر TSB  همراه با خنثی کننده به مدت 1 دقیقه قرار داده و به آرامی تکان می دهند( برای هر دست یک پلیت جداگانه استفاده می شود) و سپس از این محیط های رقیق نشده به مقدار 1و1/0  میلی لیتر و از رقت 1/0 ، به مقدار 1/0 میلی لیتر بر محیط کشت TSA که از قبل آماده شده بود ، کشت وسپس گرمخانه گذاری شد( برای به دست آوردن ارزش بعدی) .سپس داوطلبان دوباره به مدت یک دقیقه دستهای خود را با صابون شستند و دوباره برای هر داوطلب پس از آلوده کردن دستها، ارزش قبلی برای درموسپت گرفته شد. و پس از شستشو با 3 میلی لیتر محلول درموسپت بلافاصله ارزش بعدی (مطابق مراحل قبل در مورد پروپانل )گرفته شد. سپس بعد از 18 تا 24 ساعت گرمخانه گذاری در تمام پلیت ها  کلنی ها شمارش شدند.  تعداد(N) میکروارگانیسم موجود در آزمایه را بر حسب میانگین دو رقت متوالی با استفاده از فرمول زیر محاسبه شد:

مجموع کلنیهای شمارش شده از دو رقت متوالی

= N

 ج

1/ 1 ×   حجم تلقیح شده در هر پلیت بر حسب میلی لیتر

× رقت معادل با اولین رقت شمارش شده

سپس نتیجه آن به صورت لگاریتم دهدهی بیان شد و بعد  با استفاده از نمونه و مرجع،  به طور مجزا برای ارزشهای بعدی و ارزش های قبلی شمارش لگاریتمی از دست های راست و چپ هر داوطلب میانگین گرفته شد.

از اختلاف بین میانگین های لگاریتم ارزش قبلی و لگاریتم ارزش بعدی ، لگاریتم ضریب کاهش برای هر داوطلب به دست آمد. در نهایت با استفاده از اختلاف لگاریتم ضریب کاهش درموسپت از پروپانل با کمک  تست آماری ویلکاکسون ، نتایج بررسی و تفسیر شد.

نتایج

واریانس و میانگین نتایج به دست آمده برای 12 نفر به صورت لگاریتم 10 در جدول 1 نشان داده می شود. بر اساس آزمون ویلکاکسون،

در اختلاف لگاریتم ضریب کاهش درموسپت از پروپانل، مجموع رتبه­های منفی برابر  با 55 و مثبت برابر با 23 و ارزش P برابر با 1167/0 محاسبه شد.

بحث

مطالعات متعدد نشان داده اند که شستن دستها با آب و صابون، پاتوژنها را کاملا از روی دستها پاک نمی کند، از طرفی هم صابون قالبی و هم مایع ممکن است در حین استفاده، توسط باکتریهایی مثل پسودوموناس آلوده شوند(2)

در مقایسه ای که در مورد کارایی محلولهای آنتی باکتریال بر پایه الکل در مقایسه با همتای غیر الکلی آنها مثل کلروهگزادین گلوکونات 4% و پروویدون یودین 5/7% انجام شد، مشاهده شد که کاهش میکروبی بلافاصله پس از استفاده از محلولهای برپایه الکل بسیار چشمگیرتر بوده است(6).

برخلاف اینکه استفاده مکرر از صابون و محلولهای آنتی سپتیک دیگر موجب صدمه و خشکی پوست می شوند، استفاده زیاد از محلولهای ضدعفونی کننده الکلی تاثیر منفی پوست ندارند، به خصوص اگر همراه با امولسیون پوست باشند(7).

مطالعات دیگر حاکی از افزایش میزان پذیرش استفاده از محلولهای بهداشت دست در بین کارکنان بیمارستان در مقایسه با سایر روشهای سنتی است  که از دلایل آن می تواند عدم نیاز به سینک دستشویی و آب و همچنین سرعت بالای استفاده از آن باشد. استفاده از محلول بهداشت دستها، زمان شستشوی

دستها را از 60 ثانیه به 15 ثانیه تقلیل میدهد که اگر پرستاران بعد از مراجعه به هر بیمار این فعالیت را انجام دهند، مجموعا زمان استفاده از آب و صابون برای کل پرستاران بیمارستان 16 ساعت( 17% نیروی کاری) می شود که با استفاده از محلول بهداشت دست کل این زمان  به 3 ساعت (3% نیروی کاری) کاهش میابد(9).

استفاده از محلول بهداشت دستهای الکلی نه تنها درمحدوده های بیمارستانی توصیه می شود، بلکه طبق تحقیقاتی که در دانشگاه بقیه الله تهران در سال 1385 بر دستان افراد نظامی صورت گرفت، مشاهده شد که تعداد کلنی کانت شایع ترین باکتری در دست این افراد (استافیلوکوکوس های کوآگولاز منفی) پس از استفاده از محلول بهداشت دستها، 93% کاهش یافت در صورتی که پس از استفاده از آب و صابون کاهش معنی داری مشاهده نشد(6).

در این بررسی، با وجود اینکه ضریب کاهش درموسپت (790/3) از ضریب کاهش پروپانل (511/3) بیشتر است و همچنین مجموع رتبه های منفی به دست آمده در آزمون ویلکاکسون نیز از مجموع رتبه های مثبت آن بیشتر است، ولی با توجه به ارزش P به دست آمده (1167/0) در سطح معنی دار 05/0 ، این تفاوت معنی دار نیست (23، 55). به عبارتی کارایی محلول درموسپت در مقایسه با محلول ضدغفونی کننده مرجع( پروپانل 60%)  مشابه است .

نتیجه گیری

براساس نتایج به دست آمده و اطلاعات بیان شده، پیشنهاد می شود که به هدف کاهش عفونتهای بیمارستانی و انتشار باکتریهای مقاوم به آنتی بیوتیک و در نتیجه کاهش دوره درمان بیماران و کاهش هزینه های درمانی، محصولات ضدمیکروبی بر پایه الکل مثل درموسپت، در نقاط مختلف بیمارستانها مثل اتاق بیماران و راهروها و در محل دربهای خروجی قرار داده شوند تا پرسنل بیمارستان و مراجعین به خصوص در بخشهای عفونی و ICU در بین رسیدگی به بیماران از آن استفاده کنند.

استفاده از محلول درموسپت نه تنها در مراکز بهداشتی بلکه در همه مکانهای شلوغ که امکان انتقال آلودگی و بیماری زیاد است مثل مکانهای زیارتی و مذهبی، مدارس و نیز کارخانجات مواد غذایی و غیره توصیه می شود.