مقدمه

سرطان به گروهی از بیماری ها گفته می شود که براثر رشد غیر قابل کنترل وانتشار غیر طبیعی سلول ها به وجود می آید و اگر این انتشار کنترل نشود منجر به مرگ می شود (1). سرطان­ها یکی از عوامل کشنده در جهان پس از بیماری­های قلبی عروقی بوده و دومین عامل مرگ و میر در کشورهای توسعه یافته و سومین عامل مرگ در کشورهای کمتر توسعه یافته­اند (2، 3). سرطان در دهه های آینده یکی از علل مهم بار بیماری در جهان خواهد بود و انتظار می رود تعداد موارد جدید این بیماری به 15 میلیون نفر در سال 2020 افزایش یابد که حدود 60 % این موارد در  کشورهای کمتر توسعه یافته جهان اتفاق خواهد افتاد(4).امروزه سرطان یک مشکل عمده بهداشت عمومی در آمریکا و بسیاری از کشورهای جهان است. و یکی از چهار علت مرگ و میر در آمریکا به حساب می آید (5). در کشورهای در حال توسعه سرطانها روند روبه رشدی دارند در ایران بعد از بیماریهای قلب و عروق و حوادث و تصادفات سومین علت مرگ میر است (6). بالاترین میزان شیوع سرطان مربوط به کشور آمریکا با میزان   5/1 % در طول 5 سال می باشد.1% ژاپنی ها و7 % ساکنین اروپای شرق در طول 5 سال گذشته یا پیش از آن به سرطان مبتلا شده و با آن زندگی می کنند. این رقم برای ایران 2/0% جمعیت است (7). در سال 2001 سالانه حدود 7 میلیون مرگ ناشی از سرطان (معادل 12% از کل مرگها) درجهان رخ داده، که بیش از 70 % این مرگها را کشورهای با درآمد کم و متوسط به خود اختصاص داده بود (8). در سال 2004 حدود 8/11 % از همه ی مرگها در زنان و 4/13%آن بر اثر سرطان رخ داده است. در ایران براساس گزارش کشوری ثبت موارد سرطانی در سال 1383 و 84 به ترتیب در مردان و زنان 6/56% و 1/57% موارد سرطانی در مردان و 3/43% و 9/43% موارد سرطان در زنان رخ داده است (9،10). سه سرطان شایع در سال 1387 در کل کشور در هر دو جنس به ترتیب پوست، پستان و معده بودند و در استان کردستان در افراد بالای 15 سال در هر دو جنس به ترتیب سرطان پوست، معده و مری بود و در استان مازندران در مردان به ترتیب سرطان معده، پوست و مری و در زنان سرطان پستان، پوست و کولون و رکتوم  درصدر بودند (11). عادت های جدید غذایی به سبک غربی، آلودگی های زیست محیطی، افزایش مصرف دخانیات و مسن شدن ترکیب جمعیت از دلایل عمده منتهی به افزایش سرطان در جامعه ی ایران محسوب می شود(12).تعیین سهم و نقش هربیماری در بین مجموعه علل منجر به مرگ و میر انسانها گام نخست در تعیین اولویت برنامه ریزان بهداشتی و درمانی در جوامع مختلف می باشد (13). مطالعات اپیدمیولوژیک منجر به دستیابی به الگوی سنی، جنسی، نژادی، اقتصادی و فرهنگی بیماری در یک منطقه شده و ذهن ها را به سمت گروههای هدف خاص معطوف می سازد تا با برنامه ریزی دقیق جهت غربالگری و تشخیص زودرس و درمان بیماری، معلولیتها و هزینه های اقتصادی تحمیل شده کاهش یابد. از آنجا که اپیدمیولوژی سرطان در هر منطقه وابسته به وضعیت نژادی، سن، جنس، آداب و رسوم فرهنگی، اجتماعی، تغذیه ای و اسلوب زندگی افراد است (14). بنابراین ضروری است الگوی بروز در مناطق مختلف مورد بررسی قرار گیرد. این بررسی با هدف تعیین الگوی سنی و جنسی بروز و توزیع انواع سرطانها در استان خراسان رضوی بر اساس آخرین اطلاعات موجود انجام گرفت.

روش کار

پژوهش حاضر یک مطالعه توصیفی تحلیلی از نوع مقطعی بااستفاده از اطلاعات نظام ثبت سرطان کشور است. جامعه ی مورد مطالعه شامل کلیه ی موارد تشخیص داده شده سرطان در سال 1387 که از طریق آزمایشگاههای پاتولوژیک (اعم از دو لتی و غیر دولتی) در سطح استان جمع آوری شده است می باشد.  اطلاعات پس از جمع آوری، در نرم افزار ثبت اطلاعات سرطان استان ثبت شده و با استفاده از روشهای بررسی(درصد پوشش، کامل بودن اطلاعات، کنترل صحت اطلاعات، )کنترل کیفی آن توسط کارشناس مسئول ثبت سرطان انجام شده است. در نهایت اطلاعات از کارشناس مسئول سرطان استان دریافت شده و اطلاعات  افراد بومی استان وارد مطالعه واطلاعات آن دسته از افرادی که بومی استان نبودند از مطالعه خارج شده است. اطلاعاتی که بر اساس طبقه بندیICD-Oncology[1] (طبقه بندی بین المللی سرطانها)کدگذاری شده بودند بازگردانی شده و برای آن میزان بروز استاندارد سنی (ASR)1 و فراوانی توپوگرافی بر حسب جنس و میزان بروز در گروههای سنی مختلف با استفاده از نرم افزار  SPSSو آزمونهای آماری توصیفی، تی مستقل و کای دو انجام شد.

نتایج

در این مطالعه از تعداد کل 5617 نفر بیماران سرطانی ثبت شده طی سال 1387، 6/44% زن و 4/55% مرد بودند. میانگین سنی در بیماران مرد و زن به ترتیب 5/18±1/57 و 5/18 ±61 سال بدست آمد . بنابراین نسبت جنسی بروز سرطان در سال 1387 برابر11/1 می باشد یعنی در مقابل هر 100 بیمار زن 111 بیمار مرد وجود داشته است، لذا در مردان سن بطور معنی داری  (0.001p<)  بیشتر از زنان بوده است. میزان بروز استاندارد شده سنی(ASR) سرطان در زنان و مردان به ترتیب 133و 167.5در صد هزار مورد در استان بود. این میزان برای شهرستانهای مشهد 25/170 ، تربت جام 3/113 ، قوچان 5/124، تربت حیدریه 73/89 ، تایباد 6/86 و نیشابور6/77در هردو جنس در صد هزار نفر بودند. بیشترین فراوانی سرطان در هر دو جنس در گروه 60- 79 سال                (2365مورد) و کمترین در گروه سنی 14-0 سال (184مورد) گزارش شد. بر اساس نتایج این مطالعه، نیز بیشترین میزان بروز سرطان در هر دو جنس در گروه سنی بالای80 سال (1019 در صد هزار مورد) بود. همچنین نتایج نشان دادکه میزان بروز سرطانهای شایع با افزایش سن بیشتر شده است ( نمودار1). آمار توصیفی نیز نشان داد که  2/97 % سرطانها هنگام تشخیص از لحاظ رفتار از نوع
 بد خیم در سایت اولیه (MALIGNANT, primary site) می باشند و همچنین اینکه بین جنس و نوع رفتار رابطه وجود دارد و مردان سهم بیشتری نسبت به زنان از نوع رفتار بدخیم سایت اولیه داشتند با (006/0p =). شاید یکی از دلایلی که میزان بقاء به طور کلی در سرطانها در مردان نسبت به زنان پائین تر است همین باشد (نمودار2).  

سرطانهای شایع استان در هر دو جنس به ترتیب شامل سرطان  پوست (70/12%)، سرطان معده (12%)، سرطان پستان (50/9%)، سرطان مری(2/9%)، و سرطان کولورکتال (4/7%) بودند. سرطانهای شایع در مردان بر حسب توپوگرافی شامل سرطان معده (9/15%)، سرطان پوست (3/14%)، سرطان مری (8/8%)، سرطان مثانه(7/7%) و سرطان کولورکتال (4/7%) ودر زنان سرطان پستان (8/20%)، سرطان پوست (7/10%)، سرطان مری (7/9%)، سرطان کولورکتال (5/7%) و سرطان معده (10/7%) بودند (جدول1).

سرطانهای شایع استان به تفکیک شهرستانها به ترتیب در مشهد پوست، پستان، معده کولورکتال و مری در شهرستان قوچان به ترتیب سرطان مری، معده، پوست، پستان و مثانه در شهرستان تایباد به ترتیب سرطان مری، معده، سیستم خونساز، پوست و کولورکتال بودند (جدول2).

بحث

یافته های این مطالعه نشان می دهد که فراوانی بروز          بدخیمی های مختلف در جنس مرد بیشتر از جنس زن می باشد  (4/55 در مقابل 6/44). نسبت مرد به زن در سطح کشوری 25/1 گزارش شده است که این نسبت در این مطالعه 11/1 می باشد. مطالعه اسماعیل نسب در کردستان این نسبت را 61/1و نوروزی نژاد در استان مازندران این نسبت را 22/1 گزارش کرده است (15، 16). همچنین مطالعاتی در لبنان و فرانسه نیز نشان دادند که به ترتیب 3/52 و 51 % بیماران سرطانی را مردان تشکیل می دهند (17). نتایج مطالعات مذکور با مطالعه ی انجام شده همسو بوده و  نشان می دهد که جنس مرد در معرض خطر بیشتر وقوع سرطان است که این می تواند به دلیل تفاوت شغل مرد و مواجهه با محیط بیرون و یا مواجهه ی بیشتر آنها با عوامل کارسینوژن باشد.

میزان بروز استاندارد شده برای مردان و زنان در استان خراسان رضوی به ترتیب 5/167 و 133 در صد هزار مورد می باشد. نتایج مطالعات مختلف از جمله  مطالعه ی انجام شده دراستان مازندران این میزان رابرای مردان و زنان به ترتیب 9/112 و 59/104به دست آوردند و در استان آذربایجان شرقی در مردان 96/148 و در زنان 1/108 گزارش کرده اند (16،18).  همچنین مطالعه انجام شده در خارج از کشور از جمله مطالعه ی انجام شده  در فرانسه این میزان را برای زنان و مردان به ترتیب 209 و 186 در صد هزار مورد بدست آوردند (19). بطور کلی میزان بروز سرطان در اروپا در مردان 446 و در زنان 284و برای کل دنیا در مردان 303 و در زنان 204 می باشد (20). همانطور که مشاهده می شود میزان بروز سرطان در جامعه ی ما کمتر از بر خی جوامع غربی است با این حال در داخل کشور جزء استانهای با میزان بروز بالا محسوب می شود. تفاوت های میزان بروز سرطان در مناطق جغرافیایی مختلف احتمالا به دلیل وجود عوامل خطر متفاوت است (21). رژیم غذایی و عادات تغذیه ای و همچنین نژاد و گروههای قومی مختلف از این عوامل هستند (5، 22، 23).

نتایج مطالعه نشان داد که که میزان بروز انواع بدخیمی ها با افزایش سن بیشتر می شود و از دهه ی ششم زندگی به شدت افزایش می یابند (15). نتاج مطالعات مختلف از جمله مطالعه اسماعیل نسب در کردستان و مطالعه کوشا در آذربایجان نیز روند افزایشی بر اساس سن گزارش کرده اند (15-18). مطالعات نیز نشان دادند که شیوع سرطانها با افزایش سن بیشتر می شود (15). با توجه در معرض خطر بودن بیشتر افراد در دهه ی شش زندگی به بعد لازم است جهت کاهش عوامل خطردر سالهای میانی زندگی برنامه های لازم اتخاذ گردد.

وضعیت بروز انواع بدخیمی ها در مناطق مختلف جهان به دلایل و جود عوامل خطر متفاوت در مناطق جغرافیایی مختلف متفاوت است، اما به طور کلی پنج سرطان شایع درسال 2012 در مردان دنیا ریه، پروستات،کولورکتال، معده و کبد ودر زنان به ترتیب پستان، کولورکتال، ریه، دهانه رحم و معده است (16، 24،26).

پنج سرطان شایع کشور در هر دو جنس به ترتیب پوست، پستان، معده، کولورکتال و مثانه است و در استان کردستان نیز در هردو جنس پوست، معده و مری و در استان آذربایجان شرقی معده، پوست و مثانه شایع هستند (11، 15، 18). در استان مازندران سه سرطان شایع در زنان به ترتیب پستان، پوست و کولورکتال و در مردان به ترتیب معده، پوست و مری گزارش شده است (16).

در پرتغال شایعترین سرطانها در مردان به ترتیب کولورکتال، پروستات، ریه و معده و در زنان به ترتیب سرطان پستان، کولورکتال، معده و رحم گزارش شده است (25). در اردن نیز شایعترین سرطانها در مردان مثانه، پروستات، ریه و در زنان سینه، کولورکتال و رحم و در کانادا در زنان به ترتیب سرویکس، پستان و رحم  و در مردان پروستات، مثانه و پوست است       (17، 26). همانطور که دیده می شود تفاوت هایی در بروز سرطانهای مختلف در بین شهرستانهای استان خراسان رضوی و بین استان خراسان رضوی و استانهای دیگر و کشور وجود دارد. سرطان مری جزء سرطانهای شایع استان خراسان رضوی است که در کشور آمار متفاوت است. و همچنین اینکه سرطان معده نسبت به کشور در هر دو جنس در رده ی بالاتری قرار دارد و از آنجا که سرطان کولورکتال نیز جزء سرطانهای شایع استان است می توان گفت که جمعیت استان خراسان رضوی بیشتر در معرض عوامل خطر مرتبط با سرطانهای دستگاه گوارش است که شاید به دلیل سبک زندگی و عادات تغذیه ای آنها باشد و نیاز به انجام تحقیقات بیشتر با متد های مورد-شاهدی و کوهورت می باشد تا این عوامل خطر را شناسایی و کنترل کنند.

نتیجه گیری

به طور کلی متفاوت بودن سه سرطان شایع در هر منطقه نشان دهنده ی آن است که عوامل خطر در مناطق مختلف متفاوت است و با توجه به اینکه سرطانهای پوست، معده و پستان جزء سرطانهای شایع در استان و دیگر نقاط کشور و جهان است باید در جهت کاهش عوامل خطر آن و همچنین بالا بردن سطح آگاهی افراد نسبت به روشهای پیشگیری آن ( مثلا پوشش مناسب در برابر نور خورشید برای سرطان پوست) برنامه های لازم اتخاذ شود. پیشنهاد می شود در استان خراسان رضوی با توجه به بالا بودن این سرطانها و کمبود مطالعات با متد های دقیق و بهتر مانند مورد- شاهدی و کوهورت، در این زمینه مطالعات بیشتری با این روشها انجام شود تا با توجه به اینکه عوامل خطر در هر منطقه متفاوت است با انجام این مطالعات عوامل خطر را در استان شناسایی و آنها را کاهش و کنترل کرد.