مقدمه

ارتقاء سلامت دهان در جامعه، تنها با فعالیت دندانپزشکان فراهم نمیشود و برای رسیدن به سلامت در

حیطه‌ی دهان و دندان، همکاری تیمی بین دندانپزشکان و مراقبین سلامت لازم است.^(2و1)

کودکان، قبل از مراجعه به دندانپزشک، در سنین پایین‌تر با سایر پرسنل سلامت مواجه می شوند؛^(5-3) بنابراین افزایش آگاهی مراقبین سلامت و پزشکان بعنوان نوعی همکاری بین بخشی در قسمت های مختلف سیستم

سلامت، می تواند منجر به ارتقاء سلامت دهان در کودکان شود؛^(7و6) به همین منظور، برای پرسنل
مراقبت های اولیه‌ی سلامت، راهنماهایی تهیه شده اند تا بطور منظم، اقداماتی مانند غربالگری، ارجاع، ارزیابی ریسک و آموزش بهداشت دهان را برای کودکان ارائه دهند.⁽⁸⁾ مطالعات مختلفی جنبه های گوناگون آگاهی و آموزش برای پرسنل غیر دندانپزشک از جمله مراقبین سلامت را مورد بررسی قرار داده اند؛ نتایج مطالعات سید معلمی و همکاران⁽⁷⁾ در شهر تهران، اثر همکاری بین بخشی، در بهبود سلامت دهان کودکان را نشان
می دهد. Georgeو همکاران⁽⁹⁾ یک مطالعه مروری را با هدف اثربخشی برنامه های پیشگیرانه توسط شاغلین غیردندانپزشک، برای کنترل پوسیدگی دندانی در دوران کودکی، انجام دادند. نتایج نشان دادند گروه های غیردندانپزشکی میتوانند از طرق مختلف در ارتقاء سلامت دهان و دندان تأثیر گذار باشند.

با توجه به نقش گروههای غیر دندانپزشک در ارتقاء سلامت دهان، بعضی مطالعات، میزان آگاهی و لزوم آموزش را در این گروهها مورد بررسی قرار داده اند. در مطالعه ی Karandish و همکاران،⁽¹⁰⁾ میزان آگاهی مراقبین سلامت شهر شیراز در مورد مراقبت های سلامت دهان
پایین بود؛ بدنبال نتایج حاصل از این مطالعه و همچنین مطالعه ی محبی و همکاران⁽⁶⁾، بر لزوم آموزش، جهت بهبود همکاری گروه های غیردندانپزشک تاکید شده است.⁽¹¹⁾

Pierce و همکاران ⁽⁴⁾ مطالعه‌ای را با هدف بررسی دقت غربالگری و ارجاع بیماران، توسط پرسنل بهداشتی به دندانپزشک انجام دادند.  این مقایسه بعد از یک
مداخله‌ی آموزشی 2 ساعته انجام شد و نشان داد که پرسنل بهداشتی به دقت قابل قبولی برای ارجاع صحیح کودکان دست یافتند.

طبق بررسی های انجام شده، تعداد محدودی از مطالعات به بررسی تأثیر مداخلات آموزشی بر دقت غربالگری پرسنل غیر دندانپزشک در حیطه ی سلامت دهان پرداخته اند. با توجه به شرایط خاص هر منطقه ، این مطالعه با هدف بررسی تأثیر مداخله ی آموزشی بر دقت ارجاع به دندانپزشک، توسط مراقبین سلامت شهر زاهدان انجام شد.

مواد و روش ها

این مطالعه ی مداخله ای نیمه تجربی، پس
از بررسی در دانشکده ی دندانپزشکی با کد IR.ZAUMS.REC.1398.429 و شماره پایان نامه 2588 در کمیته ی اخلاق دانشگاه علوم پزشکی زاهدان تایید شد. با توجه به مطالعه قبلی⁽⁴⁾ در مورد مداخله آموزشی سلامت دهان، حجم نمونه 100 نفر(به روش سرشماری، آسان و دسترس) پس از هماهنگی با مراکز جامع سلامت مورد بررسی قرار گرفتند؛ بدین صورت که  دندانپزشک 25 کودک "واجد شرایط برای ارجاع" و 25 کودک با"عدم نیاز به ارجاع" (50 کودک)، و 25 مادر با"عدم نیاز به ارجاع" و 25 نفر "واجد شرایط برای ارجاع، (50 زن باردار)، را قبل و همین تعداد را بعد از مداخله معاینه کرد. سپس تمام موارد معاینه شده توسط دندانپزشک ؛ مجددا توسط مراقب سلامت نیز معاینه شدند. روش نمونه گیری در این مطالعه، تصادفی

چند مرحله ای بود. ابتدا شهر زاهدان بر اساس نقشه شهری به پنج بخش شمالی،جنوبی،شرقی،غربی و مرکزی تقسیم شد. سپس یک مرکز از هر منطقه و در مجموع 5 مرکز انتخاب شد؛ در هر مرکز 10 زن باردار قبل از مداخله و 10 زن بعد از مداخله، همچنین 10 کودک قبل

از مداخله و 10 کودک بعد از مداخله بررسی شدند. نمونه هایی که مایل به انجام معاینات مجدد نبودند از مطالعه خارج شدند. بعد از اخذ رضایت کتبی، معاینات زنان باردار و کودکان 3 تا 6 سال در کلینیک خانواده ی مرکز، از ساعت 8 صبح تا 12 ظهر نخست توسط دندانپزشک و سپس توسط مسئول مراقبتهای سلامت دهان، در نور معمولی محیط، صندلی معمولی و با استفاده از آبسلانگ انجام شد. موارد مورد معاینه شامل  "نیاز به ارجاع"، (درد دندان، وجود حداقل یک دندان پوسیده که تخریب مینای دندان اتفاق افتاده باشد، خونریزی و التهاب لثه، تروما، وجود جرم، تورم و زخم در بافت نرم)، و "عدم نیاز به ارجاع"  در فرم مربوطه مرقوم گردید. معاینات انجام شده توسط هر دو معاینه گر طبق شرایط یکسان اما در دو اتاق جداگانه انجام شد. معاینه کنندگان از نتایج معاینات یکدیگر بی اطلاع بودند. پس از پایان معاینات نوبت اول در هر مرکز، در اتاقی که مراقبین مسئول سلامت دهان حضور داشتند، یک آموزش دو ساعته تئوری و عملی برای مراقبین سلامت، انجام شد. آموزش تئوری بصورت سخنرانی با استفاده از اسلاید در لپ تاب شخصی، شامل شناخت پوسیدگی و نحوه ی غربالگری، موارد ارجاع، اهمیت سلامت دهان برای
گروه‌های هدف، آموزش بهداشت دهان، ارزیابی ریسک پوسیدگی و همچنین فلورایدتراپی بود. به منظور آموزش عملی، معاینه ی بالینی بیماران جهت تشخیص پوسیدگی، بیماری های لثه وجرم انجام شد. پس از گذشت دوهفته از مداخله آموزشی، معاینات بیماران جدید (50 زن باردار و 50 کودک) طبق روالی که در نوبت اول انجام شد، توسط همان دندانپزشک و مراقب سلامت آموزش دیده ادامه یافت.  در نهایت "ارجاع صحیح" و "ارجاع غیرصحیح" مراقب سلامت،  قبل و پس از مداخله ، مقایسه گردید.  اطلاعات، در فرم مربوطه و سپس در نرم افزار SPSS19  ثبت گردید. آمار توصیفی و  آزمونهای آماری
 مک-نیمار و همچنین ضریب کاپا، جهت تعیین توافق، مورد استفاده قرار گرفتند. سطح معنی داری05/0 در نظر گرفته شد.

یافته ها

در مطالعه حاضر، تعداد 100 مادر باردار با میانگین سنی 4± 26 سال و 100 کودک 3 تا 6 سال (46 دختر،
 54 پسر) مورد بررسی قرار گرفتند.

جدول 1، نشان می دهد که در کودکان، موارد "ارجاع صحیح" قبل و بعد از مداخله، از میزان 54% به 74% افزایش و همچنین موارد "ارجاع ناصحیح" قبل و بعد از مداخله، از 0/46 درصد به 0/26 درصد کاهش‌
پیدا کرد.(001/0>P)

جدول 2 نشان می دهد که در زنان باردار، موارد "ارجاع صحیح" قبل و بعد از مداخله، از 0/44 درصد به 0/80 درصد افزایش و همچنین موارد "ارجاع ناصحیح" قبل و بعد از مداخله، از 0/56 درصد به 0/20 درصد کاهش پیدا کرد. ( P <0.001)

قبل از آموزش، ضریب توافق بین مراقب سلامت و دندانپزشک، درخصوص ارجاع کودکان و زنان باردار، به ترتیب 080/0 و 120/0 گزارش شد، که این مقدار از نظر آماری معنی دار نبود. اما بعد از انجام مداخله، ضریب توافق معنی داری هم در ارجاع کودکان(480/0) و هم در ارجاع  مادران باردار(600/0) مشاهده شد  ( P <0.00).

جدول 1: مقایسه فراوانی انواع ارجاع کودکان توسط مراقب سلامت ، قبل و بعد از مداخله

جدول2: مقایسه فراوانی انواع ارجاع زنان باردار توسط مراقب سلامت ، قبل و بعد از مداخله

بحث

نخستین ارتباط زنان باردار و کودکان در حیطه ی سلامت با تامین کنندگان مراقبت های اولیه سلامت، برقرار
می شود. این گروه می توانند در ارتقاء سلامت دهان موثر باشند.  George و همکاران ⁽⁹⁾ در یک مطالعه مروری در ارتباط با اثربخشی برنامه های دندانپزشکی پیشگیرانه نشان دادند که سایر پرسنل سلامت می توانند با ارجاع مناسب و به موقع گروههای هدف، سلامت دهان و دندان جامعه را ارتقا دهند؛ اگرچه شواهد موجود ضعیف است. با در نظر گرفتن اهمیت نقش مراقبین سلامت، لازم است که این گروه، از ریسک فاکتورهای مرتبط با بیماری های دهان و دندان آگاه باشند تا بتوانند به موقع در زمینه ارتقاء سلامت دهان، تصمیمات موثر و مناسب بگیرند. این افراد به طور خاص نیازمند دانش و مهارت بیشتر در زمینه سلامت دهان و دندان می‌باشند. لذا برخی مطالعات، همسو با مطالعه‌ی حاضر، ذکر کرده‌اند که تشکیل کارگاه‌های

آموزشی و بازآموزی جهت افزایش آگاهی این افراد، نقش مهمی در ارائه بهتر خدمات خواهد  داشت.^{(13و12و10و2)}

 این نوع همکاری بین بخش های مختلف، چه در
بدنه ی نظام سلامت و چه بعنوان همکاری بین سیستم سلامت و سایر جوامع از جمله آموزش و پرورش، در مطالعات گوناگون مورد توجه قرار گرفته است، که از آن جمله می‌توان به مطالعات انجام شده توسط محبی و همکاران ^(11و6) و سید معلمی و همکاران⁽⁷⁾ اشاره کرد؛ نتایج حاصل از این مطالعات همراستا با مطالعه ی حاضر، به لزوم آموزش و همکاری بین دندانپزشکان و سایر گروه‌های سلامت و جامعه تاکید کرده است.

مطالعه‌ی انجام شده توسطPierce  و همکاران⁽⁴⁾ نشان داد که بعد از یک مداخله ی آموزشی، پرسنل بهداشتی، به دقت قابل قبولی برای ارجاع کودکان دست یافتند.

همچنین در مطالعه دقتی پور و همکاران ⁽¹⁴⁾ آموزش مراقبین سلامت در تشخیص صحیح نیازهای سلامت دهان موثر بود.  نتایج این دو مطالعه همراستا با پژوهش حاضر است.

توانمندسازی مراقبین سلامت می تواند یکی از عوامل موثر جهت ارائه خدمات سلامت دهان با کیفیت مطلوب باشد. لذا برپایی دوره های آموزش مداوم برای این گروه، به صورت آموزش و نظارت با همکاری دانشکده‌های دندانپزشکی، ضروری به نظر می رسد. البته باید توجه نمود که آموزش ها باید بر مبنای نیازهای کاربردی استوار باشد و کیفیت پژوهش‏های مرتبط با تأثیر مداخلات بهداشتی دهان و دندان افزایش یابد و در این زمینه نیاز به طراحی پژوهش های جدیدتر وجود دارد.  

نتیجه گیری

 آموزش مراقبین برای افزایش دانش آنها نسبت به تشخیص وضعیت سلامت و پیشگیری از بیماریهای دهان میتواند باعث افزایش غربالگری موثر و ارجاع صحیح بیماران توسط آنها به دندانپزشک و در نهایت جلوگیری از پیشرفت بیماری و اتلاف هزینه ها گردد.

تقدیر و تشکر

بدینوسیله نویسندگان مقاله مراتب سپاس خود را از رئیس واحد سلامت دهان و دندان معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان دکتر سعیدمحمد شهنوازی و کارشناسان سلامت دهان و دندان معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان ­دکتر منصور خاشی و خانم سیمین نورا اعلام می دارند.

تضاد منافع

هیچ تضاد منافعی وجود ندارد.