مقدمه
سینوس ماگزیلاری بزرگترین سینوس پارانازال بوده که به مئاتوس میانی تخلیه می شود و حجم زیادی از ناحیه ماگزیلا را اشغال می کند. به طور طبیعی در ناحیه پرمولر تا مولر دیده می شود ولی تنوع آناتومیکی وسیعی وجود دارد که در نمای رادیوگرافی مشاهده می شود. ⁽¹⁾ این سینوس هرمی شکل بوده به طوری که قاعده آن توسط دیواره طرفی حفره بینی تشکیل شده و نوک آن به سمت زائده زایگوما قرار گرفته است. سقف سینوس، آن را از اوربیت جدا نموده و کف آن توسط زائده آلوئولار استخوان ماگزیلا و کام سخت تشکیل شده است. در سمت قدام، کانین فوسا قرار دارد که سینوس را از گونه جدا می کند و در سمت خلف هم فضای اینفراتمپورال و پتریگوماگزیلاری فوسا موجود

هستند. این سینوس می تواند تنوعات آناتومیک مختلفی از جمله پنومانیزاسیون، هیپوپلازی، سپتای آنترال،

اگزوستوزیس و تنوعاتی در مکان شریان ها داشته
 باشد.⁽¹⁾.بزرگترین سینوس پارانازال ، در هفته 10 تا 12 بارداری شروع به تکامل می کند و حفره در هفته 16 بارداری قابل شناسایی است. هنگام تولد ، حجم سینوس فک بالا 8-6 میلی متر است و با رشد حفره بینی ،حجم استخوان آلوئولار و زایگوماتیک افزایش می یابد. هیپوپلازی سینوس ماگزیلا Maxillary Sinus Hypoplasia (MSH) یک وضعیت بالینی نسبتاً نادر است ^(2). میزان بروز هیپوپلازی سینوس ماگزیلاری،  بین 5/1 تا 10 درصد است.^(4و3) . این ابنورمالیته در اثر آسیب به مرکز رشد

ماگزیلا ایجاد میشود که سبب ایجاد ماگزیلای کوچک و در نهایت سینوس هیپوپلاستیک می شود، بطوریکه حجم سینوس ماگزیلا کاهش می یابد.⁽⁴⁾ هیپوپلازی سینوس ماگزیلاری در 7/1% موارد یکطرفه و در 2/7% موارد، دوطرفه دیده میشود .^(5و4) در نمای رادیوگرافیک (Plain images) سینوس درگیر کوچکتر از اندازه نرمال می باشد که می تواند به علت حجم بالای استخوان های اطراف باشد.⁽⁵⁾ در دیواره های سینوس درگیر  نمای Inward bowing پیدا می کند.⁽⁵⁾ در نمای کرونال CT اسکن، در سینوس هیپوپلاستیک، کف اوربیت به سمت لترال شیب بیشتری نسبت به طرف نرمال پیدا
می‌کند. در این زمینه طبقه بندی نیز انجام شده است که سینوس هیپوپلاستیک و اوربیت در تصاویر CT  و CBCT  مقایسه شده اند.^(8-6) به عنوان مثال Bolger ، هیپوپلازی سینوس را  در سال 1990 که به سه درجه خفیف، متوسط وشدید طبقه بندی کرده است.⁽⁸⁾ سینوس هیپوپلاستیک
 می‌تواند در بیماری های تکاملی یا سندرمیک مانند سندروم تیریچر کولین، ، دیس اوستوزیس مندیبلو فاسیال،تالاسمی ماژور، دیسپلازی فرونتونازال،  اوستئوپتروز ،  

 Pyknodysostosis  و بیماری پاژت دیده شود. ⁽⁴⁾ بسیاری از بیماران با آپلازی یا هیپوپلازی سینوس هستند ماگزیلاری، بدون علامت و بی اطلاع از شرایط خود هستند و در رادیوگرافی های معمول شناسایی می شوند.⁽³⁾ هیپوپلازی می تواند سبب سردرد مزمن ، درد صورت و مشکلات صدا شود، اما ممکن است بدون علامت باشد ^(10و9) . در حال حاضر ، توموگرافی کامپیوتری با استفاده از پرتو مخروطی (CBCT) به طور گسترده ای در تصویربرداری تشخیصی از ناحیه سر و گردن استفاده می شود ، اگرچه این یک روش رادیولوژیک نسبتاً جدید است. به دنبال بازسازی ، نمایش و تفسیر CBCT سریع است  وروش آن برای تصویربرداری از کودکان و بزرگسالان ایده آل است ⁽¹¹⁾.تصاویر CBCT از کیفیت مناسبی برای مشاهده و بررسی موقعیت سینوس های ماگزیلاری برخوردارند. هم چنین طرح درمان های جراحی دقیق و با جزئیات ، بعد از بررسی CBCT آسان تر پایه ریزی می‌شوند. از آنجایی که مطالعات اندکی بر روی هیپوپلازی سینوس به وسیله CBCT انجام گرفته، هدف از این مطالعه، بررسی میزان فراوانی سینوس هیپوپلاستیک در تصاویر CBCT در جمعیتی از شمال کشور بود .

مواد و روش ها

مطالعه توصیفی- تحلیلی حاضر، در کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی بابل ارزیابی و با کد اخلاقی  IR.MUBABOL.HRI.REC.1401.113 به تأیید رسید.جامعه مورد مطالعه شامل تصاویر رادیوگرافی CBCT  بیماران مراجعه کننده به کلینیک خصوصی رادیولوژی فک و صورت شهرستان بابل بود.  معیار ورود به مطالعه شامل تصاویر رادیوگرافی بود که  سینوس ماگزیلاری تا کف اربیت در field of view قرار داشت. زمانی که حداکثر قطر افقی یا عمودی سینوس ماگزیلاری کمتر از نصف حداکثر قطر اوربیت همان سمت بود،MSHخفیف در نظر گرفته شد. زمانی که حداکثر قطر عمودی یا افقی سینوس ماگزیلاری کمتر از نیمی از حداکثر قطر اوربیت همان سمت ، به همراه بزرگ شدن اوربیت همان سمت بود ،  MSH متوسط در نظر گرفته شد. در صورت مشاهده Cleft Like Sinus ، با یا بدون تراکم بافت نرم ، آپلازی  Uncinate  و بزرگ شدن اوربیت همان سمت ، MSH  شدید در نظر گرفته شد. لازم بذکر است این طبقه بندی از مطالعه Sirikçi⁽¹²⁾ استفاده شد. در این مطالعه سینوس هیپوپلاستیک به دو روش کمی و کیفی بررسی شد، که روش کیفی آن همان روش Bolger ⁽⁸⁾  بود که اندکی تغییر داده شده بود. تصاویر CBCT به دست آمده از یک مرکز تخصصی رادیولوژی فک و صورت در شهر بابل بود  که توسط یک رادیولوژیست به صورت گذشته نگر مورد ارزیابی قرار  گرفت . برای جلوگیری از خطای داده ها ، 10 % رادیوگرافی ها یک ماه بعد تکرار شد.تمام تصاویر مربوط به مقاطع کرونال و استئوم، سپتوم و سلول های هالر در هر سینوس فک بالا با توجه به
گروه های دارای و بدون MSH ارزیابی و ثبت شد .در نهایت داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS  نسخه 20 مورد  تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

یافته‌ها

در مطالعه حاضر، 997  نمونه CBCT  سینوس ماگزیلا مورد ارزیابی قرار گرفت که شامل 601 نفر از زنان و 396 نفر از مردان بود.  افراد مورد بررسی در مطالعه، به 4 گروه سنی تقسیم بندی شدند:

425 نفر (6/42%) مربوط به گروه سنی 18 تا 31 سال، 343 نفر (4/34%) از گروه سنی 32 تا 45 سال،158   نفر(8/15%) مربوط به گروه سنی59-46 سال و 71 نفر (1/7%)  مربوط به گروه سنی بالای 60 سال بودند. از 997 نمونه بررسی شده در مطالعه، 42 نمونه از نظر کمی و کیفی دارای هیپوپلازی سینوس بودند (2/4%). از 42 مورد هیپوپلازی بدست آمده، 25 مورد یک طرفه (5/59%) و 17 مورد دو طرفه (5/40%) بوده است. در مقایسه ی میان جنس و هیپوپلازی سینوس ماگزیلا دریافتیم که5/59% مربوط به زنان و 5/40% مربوط به مردان بود که از نظر آماری میان جنس و هیپوپلازی سینوس ماگزیلا ارتباط معناداری مشاهده نشد (جدول 1).

در مقایسه ی میان گروه سنی و هیپوپلازی سینوس ماگزیلا مشاهده شد که 1/38% ، مربوط به گروه سنی 31-18 سال  و 31% مربوط به گروه سنی45-32 سال، 4/21% مربوط به گروه سنی 59-46 سال و 5/9%،  مربوط به گروه سنی بالای 60 سال بود که از نظر آماری میان گروه سنی و هیپوپلازی سینوس ماگزیلا ارتباط معناداری مشاهده نشد (05/0P>) (جدول 2).

در مقایسه‌ی میانگین اندازه گیری های کمی سینوس و
اوربیت در گروه افراد مبتلا به هیپوپلازی سینوس ماگزیلا  و افراد سالم دریافتیم که میان اندازه های افقی و عمودی سینوس ماگزیلا در دو سمت چپ و راست اختلاف آماری معناداری وجود داشت (001/0p≤) ( جدول 3).

جدول1: مقایسه هیپوپلازی سینوس ماگزیلا برحسب جنس

جدول 2: مقایسه هیپوپلازی سینوس ماگزیلا برحسب گروه سنی

جدول 3: مقایسه اندازه ی کمی سینوس و اوربیت به تفکیک فراوانی هیپوپلازی سینوس ماگزیلا

^*آزمون کای دو

بحث

احتمال هیپوپلازی سینوس ماگزیلا کمتر از سینوس های اسفنوئید و فرونتال است که می تواند اکتسابی یا مادرزادی باشد. ⁽¹⁴⁾ CT  روش ایده آل برای تشخیص موارد هیپوپلازی سینوس است، اما CBCT  علاوه برنیاز به دوز تابش کمتر، مزایای CT  را نیز دارد. ^(18-15) تشخیص ناهنجاری های سینوس، برای جلوگیری از عوارض احتمالی در طی جراحی سینوس و آسیب احتمالی به اوربیت حائز

اهمیت است. ⁽¹⁹⁾در مطالعه حاضر 997  نمونه CBCT  سینوس ماگزیلا مورد ارزیابی قرار گرفت که شامل 601 نفر از زنان و 396 نفر از مردان بود. از 997 نمونه بررسی شده

در مطالعه، 42 نمونه  از نظر کمی و کیفی دارای هیپوپلازی سینوس تشخیص داده شد و شیوع هیپوپلازی سینوس ماگزیلا 2/4% گزارش شد. مطالعه ی Erdem  و همکاران⁽⁹⁾، شیوع هیپوپلازی سینوس ماگزیلا را 4/6% گزارش کرد. تفاوت در میزان شیوع
می تواند به جمعیت مورد مطالعه مرتبط باشد: هیپوپلازی سینوس ماگزیلاری بیماران مبتلا به بیماری های گوش و حلق و بینی، بیماران علامت دار موارد بیشتری گزارش شده است. ⁽²⁰⁾ در مطالعه ی Lana و همکاران ⁽²¹⁾ شیوع هیپوپلازی سینوس ماگزیلا ، 8/4%  گزارش شد که به نتایج مطالعه ی حاضر نزدیک بود.

در مقایسه ی میان جنس و هیپوپلازی سینوس ماگزیلا دریافتیم که5/59% مربوط به زنان و 5/40% مربوط به مردان بود که از نظر آماری میان جنس و هیپوپلازی سینوس ماگزیلا ارتباط معناداری مشاهده نشد .در نتایج مطالعه ی Sheikhi و همکاران ⁽¹⁶⁾ و Dalili  وهمکاران ⁽¹⁷⁾ گزارش شد که شیوع هیپوپلازی سینوس  در زنان بیشتر از مردان بود،  اما ارتباط آماری معناداری میان جنس و هیپوپلازی سینوس ماگزیلا وجود نداشت که با نتایج مطالعه حاضر مشابهت داشت. همچنین نتایج  مطالعه ی Dedeoğlu  و همکارانش ⁽⁷⁾  نیز با نتایج مطالعه ی حاضر هم راستا بود.

در بررسی فراوانی تایپ هیپوپلازی سینوس، مشخص شد که 5/71%، تایپ 1 ،4/21 % تایپ 2 و 1/7% 
 تایپ 3 بود. نتایج مطالعات Erdem  و همکاران ⁽⁹⁾  ،  Anbiaee و همکاران ⁽²⁰⁾ و همچنین  Sirikçi و
 همکاران ⁽¹²⁾  نشان دادند که  بیشترین نوع هیپوپلازی سینوس از نوع خفیف با Uncinate  نرمال  بود که با نتایج مطالعه حاضر مطابقت داشت. نتایج مطالعه ی Ozcan و همکاران⁽²²⁾ نیز مشخص کرد که MSH  خفیف (تایپ1 ) شدیدترین است^. نتایج مطالعه ی Tasar  و همکاران ⁽²³⁾ نیز فراوانی تایپ1 هیپوپلازی سینوس ماگزیلا را بیشتر  گزارش کرد .

در مقایسه‌ی میان جنس هیپوپلازی سینوس ماگزیلا دریافتیم که از نظر آماری میان گروه سنی و هیپوپلازی سینوس ماگزیلا ارتباط معناداری مشاهده نشد که با نتایج مطالعه Erdem  و همکارانش ⁽⁹⁾ هم سو بود. در مطالعه Dedeoğlu   و همکارانش ⁽⁷⁾ نیز ارتباط آماری معناداری میان گروه سنی و هیپوپلازی سینوس ماگزیلا مشاهده نشد.

در رابطه با یک طرفه و یا دوطرفه بودن هیپوپلازی سینوس ماگزیلا دریافتیم که از 42 مورد هیپوپلازی بدست آمده، 25 مورد یک طرفه (5/59%) و 17 مورد دو طرفه (5/40%) بود.   Anbiaee و همکاران ⁽²⁰⁾ و همچنین Sirikçi و همکاران ⁽¹²⁾ نیز دریافتند که هیپوپلازی سینوس یک طرفه بیشتر از دو طرفه بود که با نتایج مطالعه حاضر مشابهت داشتند.

نتیجه گیری:

بر اساس نتایج مطالعه حاضر، فراوانی هیپوپلازی سینوس در زنان شایع تر بود و بیشتر هیپوپلازی های سینوس ماگزیلا مشاهده شده از نوع خفیف به همراه Uncinate  طبیعی بودند. در مقایسه ی یک طرفه ویا دوطرفه بودن هیپوپلازی سینوس ماگزیلا مشاهده شد که بیشتر
 نمونه ها از نوع یکطرفه بوده است. با توجه به تنوعات آناتومیک سینوس ماگزیلاری ، اطلاع داشتن از مقادیر ابعادی سینوس و مقایسه ی آن در جوامع مختلف می تواند اطلاعات ارزشمندی در اختیارمان قرار دهد .

     تشکر و قدردانی:

این مقاله برگرفته از پایان نامه دانشجویی دانشکده دندانپزشکی به شماره 1033، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی بابل می باشد.