مقدمه

الاینر‌های شفاف نخستین بار سال 1945 توسط Kesling معرفی شدند. الاینرهای شفاف برای کرودینگ‌‌های خفیف تا متوسط (1 تا 6 میلی‌‌متر)، فضاهای بین دندانی خفیف تا متوسط (1 تا 6 میلی‌‌متر) و پس از درمان‌‌های ثابت مناسب می‌‌باشند. مزایای اصلی الاینرهای شفاف بهبود بهداشت، کاهش درد پس از درمان و ارزیابی‌‌های بهتر حین درمان می‌‌باشد. اما در کنار این مزایا، معایبی چون کاهش کنترل بر حرکت دندان‌‌ها، هزینه بیشتر، کاهش تغییرات دندانی و وابستگی بیشتر به همکاری بیمار نیز می‌‌باشد.⁽¹⁾ کیفیت زندگی به عنوان احساس فرد از وضعیت رفاهی خویش که ناشی از رضایت یا عدم رضایت او از جنبه های مهم زندگی خود می باشد، تعریف می شود.⁽²⁾ کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان را می‌‌توان عدم تاثیر منفی شرایط دهانی روی زندگی اجتماعی و احساس مثبت فرد از شرایط دندانی صورتی خود تعریف کرد.⁽³⁾ مطالعات نشان داده‌‌اند که مشکلات دهان و دندان روی جنبه‌‌های روانی، اجتماعی و وضعیت جسمی بیمار اثرگذار هستند و می‌‌توانند کیفیت زندگی و جنبه‌‌های مهم زندگی فرد را از طریق اختلال در حضور اجتماعی و روابط بین فردی تحت تاثیر قرار دهند.⁽⁴⁾

با دانستن تأثیر مال اکلوژن روی زندگی افراد، امکان درک تقاضای درمان ارتودنسی فراتر از فاکتورهای کلینیکی و تشخیص کلینیسین فراهم می شود. البته درک و دریافت افراد مختلف از مال اکلوژن متفاوت است و ممکن است آگاهی یک فرد از وجود مال اکلوژن، به شدت آن ربطی نداشته باشد. این اختلاف نظرها باعث ایجاد تفاوت در تقاضای درمان ارتودنسی توسط افراد مختلف می‌‌شود.  

کیفیت زندگی مرتبط با سلامت به معنای رضایت مندی فرد از خصوصیات جسمی و روحی اوست که بر اساس آن فرد قادر به انجام فعالیت‌‌های روزانه خود می‌‌باشد. امروزه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان و دندان و دیگر بیماری‌‌های عمومی اهمیت قابل توجهی پیدا کرده است.⁽⁵⁾ کیفیت زندگی مرتبط با سلامتی دهان پیامدهای مهمی برای عملکرد بالینی دندانپزشکی و تحقیقات دندانپزشکی دارد و بخشی جدایی ناپذیر از سلامتی و رفاه عمومی است و توسط سازمان بهداشت جهانی به عنوان‌بخش مهمی از برنامه جهانی بهداشت دهان و دندان شناخته شده است.⁽⁵⁾ کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان و دندان به صورت چند بعدی تعریف میشود که راحتی و آسایش افراد در زمان خوردن، خوابیدن، مشارکت در تعاملات اجتماعی، عزت نفس و رضایت آنها از وضعیت سلامت دهان و دندانشان را منعکس می‌‌کند.⁽⁵⁾ روش‌‌های مختلفی برای بررسی کیفیت زندگی وجود دارند. یکی از رایج‌‌ترین آن‌‌ها پرسشنامه 49 سواله Oral Health Impact Profile(OHIP) می‌‌باشد. نسخه خلاصه شده این پرسشنامه تحت عنوان OHIP-14 معرفی شد.^(7و6) در این مطالعه از پرسشنامه  OHIP-14 استفاده گردیده است.  روایی و پایایی نسخه فارسی این پرسشنامه در مطالعه رواقی و همکاران⁽⁶⁾ مورد بررسی قرار گرفته است. شخص برای پاسخ به سوالات باید از بین گزینه های هرگز، به ندرت، بعضی اوقات، بیش‌تر اوقات و تقریبا همیشه یکی را انتخاب کند. امتیاز صفر نشان دهنده عدم وجود هرگونه تاثیر پذیری و امتیاز چهار نشان دهنده بدترین تاثیر سلامت دهان بر کیفیت زندگی می‌‌باشد. دامنه نمره بین صفر تا 56 بوده و امتیاز بالاتر نشان دهنده‌‌ی پایین‌تر بودن کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان است.⁽⁸⁾

رضایت از درمان به عنوان عامل اساسی در پیش‌بینی فرآینـد و پیامد درمان بیماران می‌‌باشد. رضایت بیمار، شرایط، فرآیند و پیامد درمان در میزان پیروی از دستورات ارائه شده و در نهایت بهبود وضـعیت و کنتـرل بیماری تأثیر می‌‌گذارد و بیمارانی که از پزشک معالج رضایت بیشتری دارند به مراتب بهتر از دستورات او پیروی می‌‌کنند.^(10و9)

توجه به موضوع اندازه‌‌گیری رضایت بیمـار در خدمات سلامت بسیار بـا اهمیت است و جهت انجام این ارزیابی به ابزاری معتبر و قابل اعتماد نیاز است. پرسشنامه روان تنی PSQ، شامل 10 سؤال و در چهار حیطه فشارهای شخصی، فشارهای محیطی، فشارهای روانی و جسمی توسط Osipow در سال 2001 طراحی شده است. نمره‌‌گذاری این مقیاس براساس طیف لیکرتی 5 درجه‌ای از به ندرت (1) تا  بیشتر اوقات (5) قرار دارد و نمرات بالاتر، نشان دهنده تنش روانی بیشتر است.⁽¹¹⁾

 در دهه‌‌های اخیر درخواست برای درمان‌‌های ارتودنسی در جوامع مختلف افزایش یافته است که به دلیل افزایش آگاهی مردم و امکانات بهداشتی و توجه بیشتر به زیبایی توسط بیماران می‌‌باشد.⁽¹²⁾ افرادی که خواستار درمان‌‌های ارتودنسی می‌‌باشند به دنبال بهبود ظاهر، فانکشن دهانی، وضعیت روانی و کیفیت زندگی خود می‌‌باشند؛ شاید بتوان گفت اصلی‌‌ترین انگیزه فرد برای درمان ارتودنسی بهبود ظاهر می‌‌باشد.⁽¹³⁾ براکت‌‌های ارتودنسی می‌‌توانند باعث ظاهری غیر زیبا، محدودیت‌‌هایی در اعمال فکی، ناراحتی و درد حین درمان بشوند.⁽¹⁴⁾ درخواست برای درمان‌‌های زیبایی دندان‌‌پزشکی در همه زمینه‌‌ها در حال افزایش است و افراد معمولا ترجیحشان بر براکت‌‌های زیبایی می‌‌باشد. براکت‌‌های سرامیکی، براکت‌‌های لینگوآل و الاینرهای شفاف از جمله روش‌‌هایی هستند که برای بهبود زیبایی حین درمان‌‌های ارتودنسی پیشنهاد شده‌اند.⁽¹⁵⁾

ناراحتی و نگرانی در مورد اپلاینس ارتودنسی ثابت (fixed orthodontic appliance) می‌‌تواند بر طرز فکر و رضایت بیمار از درمان تاثیر بگذارد.⁽¹⁶⁾ اپلاینس‌‌های ثابت ارتودنسی از دیرباز به عنوان روش گلد استاندارد درمان شناخته می‌‌شوند هرچند درخواست بیماران برای درمان‌‌هایی با زیبایی بیشتر منجر به توسعه و معرفی روش‌‌های جدیدتر شده است؛ گفته می‌‌شود الاینرهای شفاف علاوه بر زیبایی، درد کمتر، تحلیل ریشه کمتر و  امکان رعایت بیشتر بهداشت برای بیمار را فراهم می‌‌آورند.⁽¹⁷⁾ هرچند الاینرهای شفاف علی رغم مزایای گفته شده نسبت به اپلاینس‌‌های ثابت، نتایج کلینیکی ضعیف‌‌تری دارند.⁽¹⁸⁾ الاینرهای شفاف در ابتدای زمان معرفی، فقط برای درمان ناهنجاری‌‌های خفیف مربوط به کراودینگ ‌های دندانی به کار می‌‌رفتند.⁽¹⁹⁾ شناسایی ناراحتی مرتبط با استفاده از اپلاینس‌‌های ارتودنسی در زندگی روزمره می‌‌تواند منجر به انتظارات واقع‌‌‌‌گرایانه از درمان توسط ارتودونتیست شود و همچنین می‌‌تواند درمانگر را در انتخاب درمان مناسب‌‌تر یاری دهد.⁽¹⁵⁾

مواد و روش ها

این مطالعه از آذر 1400 تا خرداد 1401 در دانشکده دندان‌‌پزشکی مشهد و دو مطب خصوصی انجام گردیده است.

در این مطالعه از پرسشنامه‌‌های PSQ-18[1]، state trait anxiety inventory و OHIP-14 استفاده شده است.

پرسشنامه اضطراب حالتی اسپیل برگر (STAY-I) (ضمیمه 1) از ۴۰ سوال تشکیل شده که ۲۰ سوال اول حالت اضطراب و ۲۰ سوال دوم رگه اضطراب را مورد سنجش قرار می‌دهد. مقیاس حالت اضطراب (اضطراب آشکار) شامل ۲۰ جمله است که احساسات فرد را در «این لحظه و زمان پاسخگویی» ارزشیابی می‌کند. مقیاس رگه اضطراب (اضطراب پنهان) هم شامل ۲۰ جمله است که احساسات عمومی و معمولی افراد را می‌سنجد.

معیارهای ورود این مطالعه شامل:

• تمایل بیمار به شرکت در مطالعه
• نامنظمی دندانی خفیف تا متوسط و بدون نیاز به کشیدن
• 6 ماه از دریافت درمان ارتودنسی، بود.

معیارهای خروج این مطالعه شامل:

• مشکلات شناختی و رفتاری (تاریخچه پزشکی و مصرف داروهای سایکوتیک)
• مشکلات سیستمیک مزمن
• مشکلات پریودونتال شدید بود.

این مطالعه توصیفی-تحلیلی بر روی 100 بیمار در حال درمان ارتودنسی ثابت که از آغاز درمان آنها 6 ماه گذشته بود و 100 بیمار در حال درمان با الاینرهای شفاف (Clear aligners) که از آغاز درمان آنها 6 ماه گذشته بود، انجام شد. در این مطالعه هر دو گروه از نظر جنس و سن با یکدیگر همسان شدند.

برای  مقایسه تاثیر این دو درمان بر روی کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان این بیماران از پرسشنامه OHIP-14 استفاده شد. همچنین برای بررسی رضایت بیماران از پرسشنامه PSQ-18 و برای بررسی وضعیت اضطرابی بیماران از state trait anxiety inventory استفاده شد. تمامی پرسشنامه‌ها به زبان فارسی ترجمه شده‌اند و روایی و پایایی آن‌ها در مطالعه پیمان و همکاران⁽²⁰⁾ بررسی گردیده است.

جهت بررسی آماری از تستهای آماری T مستقل و در صورت نیاز ازمعادل‌های نان پارامتری آن استفاده شد.

پرسشنامه‌‌ها در دو مطب خصوصی برای بیماران ارسال شدند و نیز در بستر آنلاین Survey.Porsline.ir قرار گرفتند.

اطلاعات بیماران به طور کامل محرمانه باقی ماند و انتشار نتایج به طور کلی بود.

یافته ها

در این مطالعه سن، کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان، رضایت بیمار، میزان اضطراب ناشی از درمان در بیماران تحت درمان با ارتودنسی ثابت و الاینرهای شفاف 200 بیمار بررسی شد. (جدول 1)

در جدول 2، گروهها از نظر جنس با یکدیگر مقایسه شدند و مشخص گردید دو گروه از نظر توزیع جنسیت تفاوت معنی داری با یکدیگر نداشتند (355/0=P)

در جدول 3 گروهها از نظر سن و اضطراب ناشی از درمان، رضایت بیمار از درمان وکیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان با یکدیگر مقایسه شدند. گروهها از نظر سن اختلاف معنی داری با یکدیگر نداشتند (054/0=P) اما متوسط متغیرهای اضطراب ناشی از درمان، رضایت بیمار از درمان وکیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان در گروه الاینرهای شفاف نسبت به گروه ارتدنسی ثابت بطور معنی داری بیشتر بود (برای هر یک 001/0>P).

جدول 1 : توزیع فراوانی و میانگین و انحراف معیار متغیرهای تحت بررسی

داده‌ها به وسیله (درصد) تعداد و انحراف معیار±میانگین توصیف شده‌اند.

جدول 2 : توزیع فراوانی زنان و مردان در گروه های تحت مطالعه

داده‌ها به وسیله (درصد) تعداد توصیف شده‌اند.

جدول 3 : مقایسه سن، اضطراب ناشی از درمان، رضایت بیمار از درمان وکیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان بین گروهها

بحث

بیماران شامل 78 نفر (8/38 درصد) مذکر و  122 نفر (2/61 درصد) مونث بودند. میانگین کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان 26/53 با دامنه 19 تا 69، میانگین رضایت بیمار 46/42 با دامنه 14 تا 50،  میانگین و انحراف معیار میزان اضطراب ناشی از درمان 26/72 با دامنه 37 تا 99 بود. متوسط اضطراب ناشی از درمان در گروه الاینرهای شفاف نسبت به گروه ارتودنسی ثابت به طور معنی داری بیشتر بود. متوسط کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان در گروه الاینرهای شفاف نسبت به گروه ارتودنسی ثابت بطور معنی داری کمتر بود.

در این مطالعه بیماران در رده سنی 9 تا 58 سال شرکت کرده بودند. میانگین سنی شرکت کنندگان نیز 3/26 سال بود. در بیماران با سن کمتر ممکن است همکاری بیمار تحت تاثیر قرار بگیرد.⁽²¹⁾ از این رو در این مطالعه بازه سنی وسیعی انتخاب شد. در مطالعه Lin و همکاران⁽¹⁵⁾، بازه سنی بیماران بین 25 تا 35 سال بود. Alajmi و همکاران⁽²²⁾ نیز به بررسی بیماران در بازه سنی 18 تا 50 سال با میانگین سنی 56/26 سال پرداختند.

در مطالعه حاضر میانگین سنی بیماران گروه الاینر شفاف بیشتر بود اما بین دو گروه تفاوت معنی داری دیده نشد.

در مطالعه حاضر، تعداد زنان شرکت کننده در مطالعه بیشتر از مردان بود. در گروه الاینر شفاف تعداد زنان بیشتر از گروه ارتدنوسی ثابت بود اما تفاوت معنی دار نبود. انتظار می‌‌رود مسائل زیبایی در زنان بیشتر از مردان اهمیت داشته باشد، از این رو بسیاری از آن‌‌ها درمان با الاینرهای شفاف را به ارتودنسی ثابت ترجیح دهند. ⁽¹³⁾ در مطالعات Alajmi و همکاران⁽²²⁾،  Lin و همکاران⁽¹⁵⁾ و Alseraidi و همکاران⁽²³⁾ نیز، تعداد زنان در گروه الاینر شفاف بیشتر بود.

در مطالعه حاضر، متوسط کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان در گروه الاینرهای شفاف نسبت به گروه ارتودنسی ثابت بطور معنی داری کمتر بود.  علت کمتر بودن کیفیت زندگی در بیماران گروه الاینر شفاف می‌‌تواند به دلیل بیشتر بودن سطح اضطراب این بیماران و حساسیت بیشتر این بیماران باشد. Zhang و همکاران⁽²⁴⁾ نیز نشان دادند که متوسط کیفیت زندگی کودکان پس از درمان ارتودنسی ثابت کاهش می یابد (محدودیت در باز کردن دهان و فانکشن‌‌های روزمره) که کمترین مقدار آن مربوط به ماه اول می‌‌باشد. Azaripour و همکاران⁽²⁵⁾ دریافتند که بیماران استفاده کننده از الاینرهای شفاف در مقایسه با درمان‌‌های ارتودنسی ثابت، سلامت پریودنتال و کیفیت زندگی بهتری دارند. در مطالعه Aljami و همکاران⁽²²⁾ نیز دیده شد که میزان زخم‌‌های دهانی و تحریکات بافتی در گروه ارتودنسی ثابت به طور معنی داری بیشتر است. اما در هر دو گروه تقریبا همه افراد اعلام کردند که انجام درمان خود را به دیگران توصیه می‌‌کنند. در مطالعه Alijami و همکاران⁽²²⁾ بیماران مورد بررسی افرادی بودند که تنها یک هفته از انجام درمان آن‌‌ها گذشته بود.

در مطالعه حاضر، رضایت بیمار از درمان در گروه الاینرهای شفاف نسبت به گروه ارتودنسی ثابت بیش‌تر بود. در مطالعه Flores-Mir و همکاران⁽²⁶⁾ دیده شد که نزدیک به نیمی از دریافت کنندگان الاینر شفاف رضایت صد درصدی از غذا خوردن دارند اما این مقدار در دریافت کنندگان درمان ارتودنسی ثابت برابر 24 درصد بود. در مطالعه Alseraidi و همکاران⁽²³⁾ دریافت کنندگان درمان Clear Aligner نسبت به دریافت کنندگان ارتودنسی ثابت وستیبولار و لینگوال رضایت بیشتری داشتند. دریافت کنندگان الاینرهای شفاف در مطالعه White و همکاران⁽²⁷⁾ و Nedwed و همکارش⁽²⁸⁾ نیز رضایت و راحتی بیشتری در مقایسه با دریافت کنندگان درمان ارتودنسی ثابت داشتند.

متوسط اضطراب ناشی از درمان در گروه الاینرهای شفاف نسبت به گروه ارتودنسی ثابت به طور معنی داری بیشتر بود. از جمله دلایل این مسئله مشکل بودن صحبت کردن در دریافت کنندگان الاینرهای شفاف می‌‌باشد.⁽²²⁾ به طور کلی دریافت کنندگان الاینرهای شفاف مدت زمان بیشتری طول می‌‌کشد تا صحبت کردنشان عادی شود.⁽²²⁾ همچنین به دلیل امکان خارج‌سازی این الاینرها استرس و اضطراب بیماران برای فراموش کردن و یا گم کردن آن‌‌ها بیشتر می‌‌باشد.⁽²²⁾ هر دو گروه میزان برابری از درد را گزارش کردند اما درد گزارش شده توسط گروه الاینر شفاف بیشتر از نوع فشاری اما در گروه ارتودنسی ثابت از نوع گنگ و ضربان دار بود. میزان مصرف مسکن‌ها نیز در گروه ارتودنسی ثابت بیشتر بود که شاید به دلیل قابل تحمل‌‌تر بودن درد فشاری باشد. در مطالعه Pocheco Pereira و همکاران⁽²⁹⁾ بیشترین علت ناراحتی و نگرانی در دریافت کنندگان درمان الاینر شفاف، هنگام برداشتن و گذاشتن الاینرها برای غذا خوردن و بعد آن و تجمع غذایی در الاینر و بین دندان‌‌ها به خصوص زمانی که به مسواک دسترسی نداشتند، بود.

نتیجه گیری

نتایج مطالعه حاضر نشان داد که به طور کلی رضایت بیماران از درمان‌‌های با الاینرهای شفاف و میزان اضطراب آن‌ها بیشتر از درمان‌‌های ثابت ارتودنسی، اما کیفیت زندگی آن‌ها کمتر از گروه درمان ثابت بود. در این مطالعه در افراد با سن بیشتر و خانم‌‌ها استفاده الاینرهای شفاف به طور متوسط بیشتر بود اما تفاوت آماری معنی داری با گروه ارتودنسی ثابت نداشت.

تشکر و قدردانی

این مطالعه با حمایت معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد انجام شده است.

[1]  Perceived Stress Questionnaire