مقدمه

امروزه کودکان زمان قابل توجهی را صرف تماشای تلویزیون، فیلم، گشت و گذار در اینترنت و بازی های
رایانه ای می کنند.⁽¹⁾ با نوآوری های روزانه در دستگاه های رسانه الکترونیکی، علاقه به استفاده از رسانه ها در بین کودکان رو به افزایش است و همین امر باعث می شود کنترل کیفیت ورودی رسانه ها دشوار شود. نگرانی های زیادی در مورد تأثیر رسانه ها بر سلامت کودکان خردسال که می تواند بر رشد سالم آنها تأثیر بگذارد، ابراز شده است.^(3و2) زمان زیادی که صرف استفاده از رسانه ها
می شود، نگران کننده است زیرا می تواند بر عملکردهای اجتماعی، روحی و فیزیولوژیکی کودکان تأثیر بگذارد.⁽⁴⁾

اضطراب واکنشی روانی می باشد که در ارتباط با حوادث و عوامل ناشناخته ی پیش رو به خصوص انتظار حوادث منفی روی می دهد؛ همچنین یک احساس منتشر بسیار ناخوشایند و اغلب مبهم است که در حالت نامطلوب اتفاق می افتد. در واقع اضطراب یک پاسخ اکتسابی است که ناشی از تجربه های شخصی و نیز تجربه های دیگران می تواند باشد.⁽⁵⁾

ترس و اضطراب از درمان های دندانپزشکی کودکان، از علل مهم مشکلات مربوط به سلامتی شناخته شده است و یکی از مهم ترین معضلاتی است که دندان پزشکان با آن دست به گریبانند.⁽⁶⁾ از نظر تاریخی اضطراب در دندانپزشکی، به انتظاری که بیمار از درد دارد، نسبت داده شده است. در طول قرن های گذشته، کنترل درد یکی از عوامل پیشرفت در کاهش اضطراب بوده است. یکی از دشواری های خانواده ها و جامعه دندانپزشکان به ویژه دندانپزشکانی که با کودکان سروکار دارند، ترس کودکان از درمان های دندانپزشکی است. در تحقیقات انجام شده متغیرهای مختلفی برای اضطراب و ترس از دندانپزشکی در کودکان مطرح شده که برخی از این علت ها شامل اضطراب مادری، آگاهی از مشکل دندانی و تجربیات دندانپزشکی گذشته بوده است.⁽⁷⁾ در واقع علت ترس و اضطراب دندانپزشکی در کودکان، چند عاملی است و
می تواند تحت تأثیر عوامل مختلف مانند تیپ شخصیتی، تجربیات منفی قبلی، جنس و سن قرار گیرد.⁽⁸⁾ اضطراب از دندان پزشکی می تواند موجب عدم رسیدگی به بهداشت دهان⁽⁹⁾ و بروز مشکلاتی مانند درد، آبسه، از دست دادن دندان های شیری و دائمی و به هم ریختگی اکلوژن شود. اضطراب هر چند در درجات اندک می تواند باعث مراجعات نامنظم و عدم پیگیری درمان گردد،⁽¹⁰⁾ در سطح وسیع تر باعث مشکلات عدیده ای همچون اختلال در خواب، افکار منفی و احساس اعتماد به نفس پایین فرد نیز می شود.⁽¹¹⁾ بنابراین وظیفه دندانپزشک است که با مطالعه و تجربه، این بیماران را شناسایی کرده و تکنیکی برای
آرام سازی آن ها به کار گیرد. برخورد با بیماران مضطرب باعث کاهش رضایت خاطر و اعتماد به نفس دندان پزشک می شود که این مسئله استرس و خستگی دندان پزشک را به دنبال داشته و متعاقباً رفتار توام با خستگی و استرس دندان پزشک باعث اضطراب بیماران می شود.⁽¹²⁾

ترس از دندانپزشکی یک واکنش احساسی به
ملاقات های دندان پزشکی و شرایط خاص در مطب است.^(13و12) مدیریت ترس و اضطراب دندانپزشکی نه تنها برای دندانپزشک بلکه برای خود بیمار و همراه او می تواند چالش برانگیز و استرس زا باشد.^(15و14و5) بروز اضطراب در کودک و تکرار این پدیده در جلسات درمانی پیاپی،
بی گمان کارایی دندانپزشک را تحت تاثیر قرار داده و احتمال موفقیت وی را در انجام درمان کاهش می دهد.⁽¹⁶⁾ عدم آگاهی از منشا اضطراب و رفتارهای ناهنجار کودک حین درمان، غالباً دلیل اصلی شکست درمان می باشد.⁽¹⁷⁾

با توجه به اینکه امروزه مدت زمان استفاده از رسانه ها در بین کودکان در رده سنی 6 تا 15 سال بیشتر شده است و نگرانی ها در رابطه با افزایش اضطراب، پرخاشگری، مشکلات رفتاری و همچنین سازگاری دشوار روان شناختی، روابط اجتماعی ضعیف تر، اختلال بیش فعالی و نیز اضطراب و ترس کودکان در مطب دندانپزشکی، وجود دارد و بر روند درمان بیمار تأثیر دارد، هدف از مطالعه حاضر بررسی ارتباط بین عادات رسانه ای با نمره اضطراب و نمره ترس در دندانپزشکی در افراد 6 تا 15سال بود.

مواد و روش ها

این مطالعه از نوع توصیفی- تحلیلی بود که به روش مقطعی (Cross-Sectional) انجام شد و در کمیته اخلاق دانشکده دندانپزشکی دانشگاه شهید صدوقی یزد، به شناسه IR.SSU.REC.1399.224 به تصویب رسید. تعداد120 بیمار 6 تا 15 ساله مراجعه کننده به بخش کودکان دانشکده دندانپزشکی شهید صدوقی یزد در نیمه دوم سال 1399 به روش آسان انتخاب شدند. با توجه به مقاله جمالی و همکاران⁽¹⁸⁾ که ضریب همبستگی بین اضطراب و مجموع زمان استفاده از رسانه را 25/0= r ذکر نموده، با ضریب اطمینان 95 درصد  (05/0α =) و توان آزمون 80 درصد  (2/0 =β) جهت برآورد ضریب همبستگی، تعداد 123 نمونه لازم است. 3 تا از نمونه ها به دلیل پرسش نامه ناقص حذف شد و در نهایت مطالعه با 120 نمونه انجام شد.

در ابتدا، والد و کودک مقدمه مختصری را برای توضیح روند و هدف از مطالعه خواندند. سپس، آن ها یک بسته ارزیابی شامل فرم رضایت نامه و مجموعه ای از پرسش نامه های مرتبط با ترس، اضطراب، مدت زمان تماشای تلویزیون و بازی با کامپیوتر، تبلت یا موبایل در محل پذیرش تکمیل کردند. مجری برای پاسخگویی به سؤالات کودک و والد همراه، در کل جلسه جمع آوری داده ها و بررسی تمام پرسش نامه ها قبل از ترک جلسه ارزیابی در دسترس بود. در صورت عدم تجربه هریک از وضعیت های مورد پرسش در پرسش نامه، توضیحاتی در رابطه با آن وضعیت داده می شد. سطح تحصیلات والدین به 3 گروه زیر دیپلم، دیپلم، فوق دیپلم وبالاتر تقسیم شد. مدت زمان تماشای تلویزیون و بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل به طور تقریبی توسط والد همراه در 24 ساعت شبانه روز گزارش و ثبت شد. برای سنجش ترس کودکان از شاخصChildren's Fear Survey) CFSS-DS (Schedule- Dental Subscale استفاده کردیم. CFSS- DS دارای 15 سوال است که هر سوال جنبه ی خاص و متفاوتی از موقعیت های دندانپزشکی را پوشش می دهد. این مقیاس به کودکانی نیاز دارد تا میزان ترس و اضطراب دندانپزشکی(DFA) خود را در 15 وضعیت دندانپزشکی با استفاده از یک مقیاس پنج نمره ای (1 = بدون ترس 5 = بسیار ترسیده) ارزیابی کنند. نمرات در محدوده بین 15 تا 75 می باشد. مقادیر آستانه ای بین 23 تا 36 در کودکان سوئدی پیشنهاد شد.⁽¹⁹⁾ روایی و پایایی نسخه فارسی، در مطالعه ای در گذشته بررسی شده است.⁽²⁰⁾ برای سنجش اضطراب از پرسش نامهMCDAS (Modified Child Dental Anxiety Scale) استفاده شد. این پرسش نامه به فارسی ترجمه شد و پس از آن دوباره به انگلیسی برگردانده شد.⁽²¹⁾ طبق تحقیقات صورت گرفته روایی و پایایی این پرسش نامه به اثبات رسیده و باز ترجمه فارسی آن انجام شده است.⁽²²⁾ این پرسش نامه دارای 8 سوال بود که میزان اضطراب را در هر شاخص با طیف 5 گزینه ای لیکرت اندازه گیری کرد و به این ترتیب حداکثر امتیاز هر فرد از این پرسش نامه 40 و حداقل 8 بود.^(23و22) شرایط ورود به مطالعه شامل توانایی والد یا کودک در نوشتن و خواندن، تمایل کودک به شرکت در مطالعه و دسترسی به ابزار یعنی تلویزیون، کامپیوتر، تبلت یا موبایل بود. شرایط خروج شامل عدم تمایل به ادامه همکاری در مطالعه، سابقه اختلال روانی و یا پزشکی و پرسش نامه ناقص بود. در نهایت،
داده ها پس از جمع آوری و کنترل در محیط نرم افزار SPSS17 به کامپیوتر وارد شد. جداول و شاخص های مورد نیاز تهیه و جهت تعیین ارتباطات ضریب همبستگی پیرسون (Pearson Correlation) و آزمون های مربوط به آن (T Test و ANOVA) انجام شد.

یافته ها

در این مطالعه، 120 بیمار 6 تا 15 ساله مراجعه کننده به دانشکده دندانپزشکی شهید صدوقی یزد در نیمه دوم سال 1399 مورد بررسی قرار گرفتند که 39 نفر از آن ها پسر (5/32 درصد ) و 81 نفر دختر (5/67 درصد) بودند. میانگین سنی افراد مورد بررسی 46/2±31/9 با دامنه تغییرات از 6 تا 15 سال بود. زمان تماشای تلویزیون در شبانه روز بررسی شد و میانگین آن 112±69/183با دامنه تغییرات 0 تا 600 دقیقه بود. میانگین زمان بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل نیز 11/129±63/132 با دامنه تغییرات 0 تا 720 دقیقه بود. میزان ترس کودک با شاخص CFSS-DS بررسی شد و میانگین آن 22/12±99/32 با دامنه تغییرات 15 تا 66 بود. میزان اضطراب کودک نیز با شاخص MCDAS بررسی شد و میانگین آن 83/7±76/20 با دامنه تغییرات 8 تا 38 بود. تحصیلات مادران و پدران این
نمونه ها مورد بررسی قرار گرفت که برای مادران 7نفر(8/5 درصد) زیر دیپلم، 32 نفر(7/26 درصد) دیپلم و 81 نفر (5/67 درصد) فوق دیپلم و بالاتر و برای پدران 10 نفر (3/8 درصد) زیر دیپلم، 39 نفر (5/32 درصد) دیپلم و 71 نفر (2/59 درصد) فوق دیپلم و بالاتر بودند. ضریب همبستگی پیرسون بین نمره اضطراب و نمره ترس به ترتیب 819/0= r (0001/0>P) به دست آمد و از لحاظ آماری معنی دار شد ولی به طور کلی ضریب همبستگی پیرسون بین مدت زمان تماشای تلویزیون و نمره اضطراب و نمره ترس به ترتیب (061/0= r و511/0=P) و (079/0= r و 392/0= (P به دست آمد و از لحاظ آماری معنی دار نشد. هم چنین به طور کلی ضریب همبستگی پیرسون بین مدت زمان بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل و نمره اضطراب و نمره ترس به ترتیب (128/0= r و162/0= P) و (098/0= r و 288/0= (P به دست آمد و از لحاظ آماری معنی دار نشد. در آنالیز انجام شده به این نتایج دست یافتیم که میانگین مدت زمان تماشای تلویزیون (072/0= P)(جدول 1)، مدت زمان بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل (258/0=P) (جدول 2)، ترس (804/0= P) و اضطراب (930/0=P) افراد بر حسب جنس از لحاظ آماری معنی دار نبود (جدول 3). همچنین ه میانگین مدت زمان بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل (761/0=P) (جدول 2)، ترس(373/0=P) و اضطراب(616/0=P) افراد بر حسب سن از لحاظ آماری معنی دار نبود (جدول 3) ولی میانگین مدت زمان تماشای تلویزیون (004/0= P)، بر حسب سن معنی دار بود (جدول 1). ضریب همبستگی پیرسون بین مدت زمان تماشای تلویزیون و مدت زمان بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل در مادران با تحصیلات فوق دیپلم و بالاتر (352/0r= و 001/0= P) به دست آمد که همبستگی مثبت و معناداری را نشان می دهد.ضریب همبستگی پیرسون بین مدت زمان تماشای تلویزیون و مدت زمان بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل در گروه سنی 10 تا 15 سال، 382/0r = به دست آمد که با 005/0P= همبستگی، مثبت و معناداری را نشان می داد. ضریب همبستگی پیرسون بین مدت زمان تماشای تلویزیون و مدت زمان بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل، 227/0 = r به دست آمد که با 013/0= P همبستگی مثبت و معناداری را نشان داد. یعنی با افزایش زمان تماشای تلویزیون، زمان بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل نیز افزایش یافته و بالعکس. جهت تعیین ارتباط یا پیش بینی نمره اضطراب کودکان (متغیر وابسته) با استفاده از دو متغیر مستقل یعنی مدت زمان تماشای تلویزیون و مدت زمان بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل از مدل رگرسیون خطی استفاده شد و نتیجه اینکه مدل رگرسیون با 355/0=P
معنی دار نبود. همچنین 018/0= R² به دست آمد که بیانگر این است که مدل تنها 8/1 درصد  از تغییرات متغیر مستقل را بیان می کند. در عین حال معادله حاصل به شرح زیر بود:

نمره اضطراب = 3/19 + (002/0 × زمان تماشای تلویزیون) + (007/0 × زمان بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل)

جهت تعیین ارتباط یا پیش بینی نمره ترس کودکان (متغیر وابسته) با استفاده از دو متغیر مستقل یعنی مدت زمان تماشای تلویزیون و مدت زمان بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل از مدل رگرسیون خطی استفاده شد و نتیجه اینکه مدل رگرسیون با 467/0= P معنی دار نبود. همچنین 013/0= R² به دست آمد که بیانگر این است که مدل تنها 3/1  درصد  از تغییرات متغیر مستقل را بیان می کند. در عین حال معادله حاصل به شرح زیر بود: نمره ترس = 7/30 + (007/0 × زمان تماشای تلویزیون) + (008/0× زمان بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل)

جدول 1 : میانگین و انحراف معیار مدت زمان تماشای تلویزیون توسط افراد بر حسب سن و جنس

T_test*

جدول 2 : میانگین مدت زمان بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل توسط افراد بر حسب سن و جنس

T_test*

جدول 3 : میانگین نمره اضطراب (MCDAS) و ترس CFSS-DS) ) افراد بر حسب سن و جنس

T_test*                    

بحث

نشان داده شده است که اضطراب دندانپزشکی کودکان با چندین عامل مانند سن، جنس و عوامل روانی اجتماعی مرتبط است.^(16و18و24) علاوه بر این، شواهد موجود نشان داده است که استفاده از رسانه ممکن است یک عامل خطر برای اختلالات اضطرابی باشد.^(27-25و1) در این مطالعه نتایج تلاش برای درک ارتباط بین عادات رسانه ای با اضطراب و ترس در دندانپزشکی در افراد 6 تا 15 سال ارائه می شود.

برای تعیین میزان استفاده از رسانه های الکترونیکی از تکنیک های مختلفی از جمله گزارش پروکسی، گزارش توسط فرد و گزارش خاطرات استفاده شده است. نتایج یک بررسی توسط Moore و همکارانش⁽²⁸⁾ نشان داد که این روش ها از اعتبار قابل مقایسه ای برخوردارند. در مطالعه حاضر، زمان تماشای تلویزیون و بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل کودکان با گزارش خود یا والد همراه تعیین شد. چشم گیرترین نتیجه مطالعه حاضر این است که کودکانی که ساعات بیشتری را به تماشای تلویزیون می پردازند، میزان بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل آن ها بیشتر است. نشان داده شده است که افزایش میزان استفاده از رسانه با افزایش اضطراب، پرخاشگری، مشکلات رفتاری و افسردگی و همچنین سازگاری دشوار روان شناختی، روابط اجتماعی ضعیف تر، اختلال بیش فعالی با کمبود توجه، اختلالات طیف اوتیسم، اختلال اضطراب اجتماعی و آسیب روانی در کودکان خردسال ارتباط مثبت دارد.^(30-28) نظرات مربوط به تأثیر رسانه بر پرخاشگری و مشکلات رفتاری در کودکان سازگار نیست. با این حال، تأثیرات زیادی در رابطه با میزان رسانه مصرفی ثبت شده است.^(32و31) در کمال تعجب نشان داده شده است که کودکان در سن 14 ماهگی رفتارهای نشان داده شده در تلویزیون را کپی می کنند علاوه بر این، مستند شده است که محتوای رسانه ها تأثیرات عمیق تری بر سازگاری اجتماعی در کودکان دارد. بنابراین، بررسی تأثیر بالقوه محتوای رسانه های مختلف بر اضطراب، ترس و مشکلات رفتاری کودکان در محیط دندانپزشکی در مطالعات آینده از اهمیت ویژه ای برخوردار خواهد بود. تأثیر منفی استفاده نامناسب از رسانه بر اضطراب و رفتار کودکان را می توان با مدل های نظری کنونی رشد انسانی توضیح داد.⁽²⁸⁾ یک تئوری مبتنی بر مدل استرس - دیاتز است که اعلام می کند سازگاری و رشد روان شناختی نتیجه تعامل بین خصوصیات کودک و محیط است. نظریه دیگری به نام فرضیه جابجایی بیان می کند که عادات کم تحرک مانند بازی های ویدئویی ممکن است فعالیت های پربارتر و/ یا فعال تر را جایگزین کنند (به عنوان مثال مشق شب، ورزش، تعاملات خانوادگی).⁽²⁷⁾ بر اساس نظر غالب روان پزشکان، انجام بازی های رایانه ای در سنین زیر 6 سال معمولا توصیه نمی شود.⁽³³⁾ بنابراین نمونه های مورد مطالعه از بین افراد 6 تا 15 سال انتخاب شدند. روش های مختلفی جهت سنجش ترس و اضطراب و همچنین مشکلات رفتاری یک فرد در محیط دندانپزشکی از جمله درجه ‌بندی رفتار (Behavioral rating)، درجه ‌بندی روان شناسی (Psychometric scales)، معیارهای فیزیولوژیک و
تکنیک های تصویری (Projective) معرفی شده‌اند.^(35و34) پرسشنامه کورا و وینهام از جمله این پرسش نامه ها برای اندازه گیری میزان ترس و اضطراب کودکان است. به دنبال این پرسشنامه ها، پرسش نامه ی MCDAS تدوین شد که قادر به اندازه گیری ترس و اضطراب کودکان دبستانی می باشد.^(23و22) از آنجایی که شاخص های فیزیولوژیک به تنهایی در ارزیابی اضطراب موفق نبوده اند، در این مطالعه در سنجش سطح اضطراب کودکان از تست MCDAS جهت کمی سازی میزان اضطراب کودکان استفاده شد.^(35و22) این پرسش نامه به صورت اختصاصی برای کودکان طراحی شده است و پاسخ دادن به سوالات آن برای کودکان ساده است؛ از پایایی و روایی قابل قبول برخوردار است و در یک تحقیق توصیفی پرسش نامه MCDAS ابتدا به فارسی ترجمه شد و پس از آن دوباره به زبان انگلیسی برگردانده شد. طبق تحقیقات بیان می شود این پرسشنامه، جهت ارزیابی اضطراب کودکان ۶ سال به بالا مفید است.^(23و22) از آن جایی که کودکان می‌توانند تصورات ذهنی راجع به مسائل مختلف داشته باشند، بنابراین سوالات تست اضطراب و ترس به گونه ای برای آن ها بیان شد که حتی در صورت عدم انجام آن کار، بر اساس تصورات ذهنی خود به آن پاسخ دهند. در ارزیابی ترس کودکان از دندانپزشکی، بیشترین شاخص استفاده شده پرسشنامه ارزیابی ترس کودکان-زیر شاخه دندانپزشکی (CFSS-DS) می باشد که برای کودکان 5-15 ساله مناسب است. در مطالعه حاضر، اضطراب و رفتار کودکان قبل از شروع درمان در زمان انتظار برای ویزیت ارزیابی شد. در این مطالعه با توجه به میانگین به دست آمده برای MCDAS  و CFSS-DS، به طور متوسط افراد مورد مطالعه دارای درصدی از اضطراب و بدون ترس بودند. بین مدت زمان تماشای تلویزیون و نمره اضطراب و ترس ارتباط معنا داری دیده نشد. هم چنین بین مدت زمان بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل و نمره اضطراب و نمره ترس نیز ارتباط معنا داری دیده نشد. با این وجود مدت زمان تماشای تلویزیون و بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل در پسرها بیشتر بود ولی میزان ترس و اضطراب در دخترها بیشتر بود. به طور کلی میزان موارد بررسی شده یعنی ترس، اضطراب، مدت زمان تماشای تلویزیون و بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل در افراد 6 تا 9 سال بیشتر بود که
می تواند نشان دهنده این باشد که کودکان با افزایش سن نسبت به قبل بیشتر درگیر درس و مدرسه شده اند و نظارت بیشتری بر آن ها است. تاکنون چندین مطالعه با هدف بررسی قرار گرفتن در معرض صفحه های الکترونیکی و اضطراب و رفتار کودک حین درمان دندانپزشکی انجام شده است. در یکی از این مطالعات Mobarek و همکارانش⁽³⁷⁾ نشان دادند که مشکلات اضطراب و مدیریت رفتار در حین ویزیت دندانپزشکی همبستگی معناداری با زمان‌های مواجه‌ی شرکت‌کنندگان با صفحات الکترونیکی دارند؛ این نتیجه با مطالعه حاضر مغایرت دارد. در این مطالعه برخلاف مطالعه ی حاضر، برای سنجش اضطراب از CARS Clinical Anxiety Rating Scale)) استفاده کردند. بازه سنی افراد مورد مطالعه آنها 5 تا 8 سال بوده است که نسبت به مطالعه ی حاضر محدود تر است. در هردو مطالعه نیز پسر ها بیشتر از دختر ها از رسانه ها استفاده می کردند. در مطالعه ای دیگر دکتر جمالی و همکارانش⁽¹⁸⁾ نشان دادند که اضطراب دندانپزشکی و مشکلات رفتاری به طور معناداری با زمان تماشا کردن تلویزیون و زمان کلی استفاده رسانه‌ای کودکان همبستگی دارند. این نتیجه بر خلاف نتیجه ی مطالعه حاضر است. در مطالعه جمالی بازه سنی افراد ۳ تا ۶ سال بود، به همین دلیل برای سنجش اضطراب از شاخص وینهام استفاده شده بود. در آن مطالعه بر خلاف مطالعه ی حاضر وضعیت اقتصادی خانواده نیز سنجیده شده بود. در مطالعه جمالی سطح تحصیلات مادر و پدر همانند مطالعه حاضر سنجیده شده بود و رابطه بین تحصیلات مادران با میزان تماشای تلویزیون و استفاده از کامپیوتر فرزندان معنی دار نبود؛ ولی رابطه بین پدران با تحصیلات دانشگاهی با میزان تماشای تلویزیون و استفاده از کامپیوتر فرزندان همانند مطالعه حاضر معنادار بود. در مطالعه حاضر پسر ها بیشتر از دختر ها به بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل و تماشای تلویزیون می پرداختند ولی در مطالعه مطرح شده پسر ها بیشتر به تماشای تلویزیون می پرداختند و دختران نیز بیشتر از پسرها فقط از کامپیوتر و یا از هردو (کامپیوتر و تلویزیون) استفاده می کردند. زمان استفاده رسانه ای کودکان نتیجه چندین عامل اقتصادی اجتماعی و تعامل بین آن ها است؛ بنابراین در این مطالعه وضعیت اقتصادی خانواده ها نیز بررسی شد. دکتر صاحب علم و همکارانش⁽³⁸⁾ نشان دادند که میانگین VCAS (Venham Clinical Anxiety Scale) وVCCS (Venham Clinical Cooperation Scale) در گروه آزمایش به طور معنی داری کمتر از گروه کنترل در ملاقات اول و دوم بود که خلاف نتیجه به دست آمده از مطالعه حاضر است. در این مطالعه اضطراب و همکاری کودک سنجیده شد و رده سنی مورد مطالعه محدود تر از مطالعه حاضر و 4 تا 6 سال بود. بنابراین از وینهام برای بررسی اضطراب و همکاری کودک استفاده شد. در مطالعه ی دکتر صاحب علم⁽³⁸⁾ تماشای انیمیشن در حین درمان و در طی دو جلسه بررسی شد ولی مطالعه حاضر اضطراب و ترس قبل از درمان را بررسی کرده است. در این مطالعه همانند مطالعه حاضر بین جنس و میزان اضطراب و همکاری کودکان مشابه مطالعات قبلی رابطه معنی داری وجود نداشت. در مطالعه ای که Abdul Salam و همکارانش⁽³⁹⁾ انجام دادند، نشان دادندکه بازی درمانی باعث کاهش اضطراب کودکان تحت درمان دندانپزشکی می شود ولی در مطالعه حاضر بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل تأثیری در اضطراب کودک در دندان پزشکی نداشت. این محققین در مطالعه خود از
نرم افزارهای PSF (program smiley face) جهت محاسبه اضطراب کودک استفاده کردند؛ در حالی که در مطالعه حاضر، از تست MCDAS جهت ارزیابی سطح اضطراب کودکان استفاده شد. یکی از تفاوت های این مطالعه با مطالعه حاضر، در زمان استفاده از بازی است که در مطالعه حاضر بازی با کامپیوتر جدای از درمان دندان پزشکی است. بهتر است از معیار های ورود و خروج دقیق تری استفاده شود و در رابطه با تجربه های تلخ و دردناک و شیرین کودک سوال شود. بررسی این موضوع که کودک با درد حاد و اورژانسی مراجعه کند نیز می تواند تأثیر داشته باشد. بهتر است در آینده مطالعه ای در رابطه با اثر بازی با تبلت یا موبایل در حین درمان دندانپزشکی انجام شود و نیز
بازی ها با محتویات مختلفی مانند بازی های مرتبط با دندانپزشکی، خشونت آمیز، فکری و غیره با هم سنجیده شوند. هم چنین می توان در مطالعه ای اثر نوع محتویات استفاده شده در حین تماشای تلویزیون و بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل بر اضطراب و ترس از دندانپزشکی را بررسی کرد. با توجه به میانگین به دست آمده از CFSS-DS و MCDAS، مدت زمان تماشای تلویزیون و بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل تأثیری بر اضطراب و ترس کودکان 6 تا 15 سال از دندانپزشکی ندارد.

نتیجه گیری

 نتایج مطالعه حاضر نشان داد که عادات رسانه ای از جمله بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل و نیز تماشای تلویزیون در افراد 6 تا 15 سال ارتباط معناداری با اضطراب و ترس در دندانپزشکی ندارد. با توجه به نتیجه به دست آمده، نگرانی برای والدین در زمینه اضطراب و ترس کودک خود برای مراجعه به دندانپزشکی و مشکلات و دردسر های آن وجود ندارد. همچنین دندانپزشک قادر به انجام درمان بهتر با چالش های کمتر خواهد بود.

تشکر و قدردانی

 این مطالعه برگرفته از پایان نامه ی دانشجویی به شماره 1092 است که در شورای پژوهشی دانشکده دندانپزشکی شهید صدوقی یزد به تصویب رسیده است. نویسندگان از کمک و مساعدت معاونت پژوهشی دانشکده دندانپزشکی شهید صدوقی یزد، قدردانی و امتنان فراوان دارند.

پرسشنامه

با سلام

پرسشنامه ای که پیش رو دارید با موضوع بررسی رابطه بین عادات رسانه ای با اضطراب و ترس در دندانپزشکی در افراد 6تا15 سال می باشد. از اینکه وقت گرانبهای خود را برای پاسخ به سوالات قرار میدهید، از شما صمیمانه متشکریم.

رضایت نامه کودک

اینجانب....................................................... فرزند................................... با توجه به موارد بالا و کسب آگاهی کافی، مراتب رضایت آگاهانه و داوطلبانه خویش را جهت شرکت در طرح پژوهشی فوق اعلام می دارم.

نشانی و شماره تماس:

.........................................................................................

رضایت نامه والد

اینجانب....................................................... فرزند.................................... با توجه به موارد بالا و کسب آگاهی کافی، مراتب رضایت آگاهانه و داوطلبانه خویش را جهت شرکت در طرح پژوهشی فوق اعلام می دارم.

نشانی و شماره تماس:............................................................................................................................

1.سن کودک:....................

2.جنسیت کودک:    1. پسر o           2.دختر o

3.تحصیلات مادر: 1.زیر دیپلم  o        2.دیپلم  o          3.فوق دیپلم و بیشتر    o

4.تحصیلات پدر: 1.زیر دیپلم  o         2.دیپلم  o          3.فوق دیپلم و بیشتر o  

5.شما در طی شبانه روز به طور متوسط چه مدت به تماشای تلویزیون می پردازید ؟  ............... ساعت و................دقیقه

6. شما در طی شبانه روز به طور متوسط چه مدت به بازی با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل میپردازید؟.........ساعت و ......... دقیقه

ارزیابی اضطراب دندانپزشکی کودکان (MCDAS)

ارزیابی ترس دندانپزشکی کودکان-زیر شاخه دندانپزشکی (CFSS-DS)