چالش‏های اجرایی

چالش‏های اجرایی یکی از طبقات اصلی استخراج شده از تجزیه تحلیل این مطالعه بود. در این طبقه، مشکلات اجرایی آخرین برنامه درسی دندانپزشکی عمومی که از فروردین 1391 به دانشکده ‏های دندانپزشکی کشور ابلاغ و اجرایی گردید، از دیدگاه مشارکت کنندگان استخراج شد. از جمله زیرطبقه‏هایی که در این حیطه قرار گرفت شامل ناپختگی و بی تجربگی در اجرا، نبود برنامه ریزی اجرایی، نبود هماهنگی اساتید در ارائه دروس ادغام یافته و زمان محدود ارائه آموزش بود.

در زیرطبقه " ناپختگی و بی تجربگی در اجرا" مواردی مانند توانایی نداشتن در مدیریت کیفیت آموزش در کوریکولوم جدید و قدیم، اشکال در شیوه اجرای کوریکولوم، غیرکاربردی بودن کوریکولوم جدید از نظر اجرا و زمان بر بودن ایجاد کلینیک ویژه برای کارورزی مطرح شد.

در زیر طبقه "نبود برنامه ریزی اجرایی" مواردی مانند "اجرای نادرست کوریکولوم نه اشکال خود کوریکولوم، برنامه ریزی نادرست دانشکده برای ارائه پیش نیاز دروس و اجرای متفاوت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در ارائه پیش نیاز‏ها مطرح شد.

در زیر طبقه "نبود هماهنگی اساتید در ارائه دروس ادغام یافته" مواردی مانند تعویض اساتید در هر سال تحصیلی، نبود هماهنگی اساتید در ارزشیابی دروس ادغام یافته، عدم هماهنگی اساتید در ارزشیابی در دروس ادغام یافته، نیاز به ارائه این درس به صورت ترکیبی توسط اساتید دندانپزشکی و تدریس ناهماهنگ و عدم اجرای ادغام واقعی مطرح گردید.

در زیر طبقه "زمان محدود ارائه آموزش" مواردی مانند فرصت کم ارائه بعضی دروس از نظر زمانی،کمبود فرصت برای ارائه درس مطابق با طرح درس، کاهش ساعت آموزشی در کوریکولوم جدید مطرح شد.

چالش ‏های آموزشی

"چالش‏های آموزشی" یکی دیگر از طبقات اصلی استخراج شده از تجزیه تحلیل این مطالعه بود. در این طبقه، مشکلات آموزشی مربوط به قبل و حین اجرای برنامه درسی دندانپزشکی عمومی، از دیدگاه مشارکت کنندگان استخراج شد. از جمله زیرطبقه‏هایی که در این حیطه قرار گرفت نبود منابع اطلاعاتی کافی برای توجیه سازی دانشجویان، ناتوانی در بکارگیری اساتید متخصص برای دروس جدید، بی عدالتی در آموزش، نامناسب بودن ادغام، استفاده از رزیدنت‏های غیرمسلط و آموزش ندیده در آموزش دانشجویان، شیوه ارائه مباحث، محتوای نامناسب در دروس جدید، رعایت نکردن پیش نیاز‏های آموزشی و مقدماتی، رعایت نکردن استاندارد‏های آموزش پزشکی توسط اساتید، بود.

در زیر طبقه "نبود منابع اطلاعاتی کافی برای توجیه سازی دانشجویان" مواردی مانند آشنا نبودن دانشجویان با دروس کارگاهی و ناآگاهی دانشجویان از رفرنس‏های ارائه شده در کوریکولوم مطرح شد.

در زیر طبقه "ناتوانی در بکارگیری اساتید متخصص برای دروس جدید" مواردی مانند استفاده از اساتید با تخصص نامرتبط برای تدریس دروس جدید، بی توجهی به تربیت استاد برای دروس جدید، تدریس ناکافی و نامناسب دروس جدید مطرح شد.

در زیر طبقه "بی عدالتی در آموزش" مواردی مانند اجباری بودن دروس اختیاری ارائه شده توسط دانشکده، تدریس استاد یا رزیدنت به دانشجویان، تبعیض در تدریس به دانشجویان بین الملل و عادی، تفاوت ارائه کیفیت تدریس به دانشجویان، اولویت آموزش به رزیدنت بر دانشجوی دندانپزشکی عمومی مطرح شد.

در زیر طبقه "نامناسب بودن ادغام" مواردی مانند مشکل فهم ارائه بعضی دروس علوم بالینی در پایه، تدریس نامناسب دروس جدید در کوریکولوم، نبود برنامه درسی مشخص، دروس جدید ترکیبی از مباحث نامربوط، ادغام نامناسب دروسمطرح شد.

در زیر طبقه "استفاده از رزیدنت‏های غیرمسلط و آموزش ندیده در آموزش دانشجویان" مواردی مانند نبود آموزش برای کیس‏های تخصصی و ارجاع به رزیدنت‏ها عدم حضور استاد در کنار رزیدنت برای تدریس، زمان بر بودن اصلاح یادگیری‏های نادرست و اشتباه از رزیدنت‏ها، مسلط نبودن رزیدنت‏ها به مباحث برای آموزش دانشجویان، آموزش نادرست و اشتباه دروس توسط رزیدنت‏ها، ارائه بعضی درس‏ها توسط رزیدنت، کمبود استاد برای آموزش و استفاده از رزیدنت برای آموزش دانشجو، نامناسب بودن استفاده از رزیدنت برای آموزش مطرح شد.

در زیر طبقه "شیوه ارائه مباحث" مواردی مانند نبود لینک و ارتباط میان مباحث و یادگیری پایین، کیفیت آموزش در حد دندانپزشک تجربی نه دکترای دندانپزشکی، حجم و پراکندگی بالای مطالب و کاهش یادگیری، تدریس سطحی مباحث، پراکندگی مطالب ارائه شده، یادگیری سطحی دانشجویان به دلیل عمیق تدریس نکردن دروس مطرح شد.

در زیر طبقه "محتوای نامناسب در دروس جدید" مواردی مانند چالش‏های ارائه درسنامه، ناهمخوانی رفرنس‏های ارائه شده در کوریکولوم با آنچه تدریس می شود، ارائه مطالب تکراری و نامرتبط، وجود اورلپ محتوا در دروسی که توسط چند استاد ارائه می شود، تکرار مباحث در دروس مختلف و نامربوط بودن محتوای درس با عنوان آن ، مطرح شد.

در زیر طبقه "رعایت نکردن پیش نیاز‏های آموزشی و مقدماتی" مواردی مانند عدم رعایت اولویت آموزش مفاهیم مقدماتی بر پیشرفته، نبود فرصت یادگیری درس نظری برای اجرای درس عملی، تغییر نام درس قدیمی به درس جدید بدون ارائه پیش نیاز لازم، یادگیری مشکل تر و نامفهوم دروس بالینی انتقال یافته به علوم پایه، نبود یادگیری با ارائه همزمان درس نظری و جا نیفتادن مباحث نظری و شروع کار عملی، ناتوانی در انجام کار مستقل بالینی، نیاز به مرور درس نظری در ابتدای هر جلسه عملیبه دلیل ارائه همزمان درس نظری و عملی، ارائه نکردن دروس نظری قبل از عملی، نبود کیفیت لازم آموزش به دلیل عدم رعایت پیش نیازها، عدم مطلوبیت ارائه همزمان درس عملی و نظری، نبود یادگیری در دانشجویان به دلیل تقدم دروس عملی بر نظری، رعایت نکردن تقدم و تاخر یا اولویت دروس نظری بر عملی، نامطلوب بودن ارائه همزمان درس نظری با عملی، انجام کار عملی بدون دانستن مفاهیم نظری، ارائه زمانی نامناسب و زود و در نظر نگرفتن پیش نیاز‏ها و مفاهیم لازم برای تدریس دروس جدید مطرح شد.

در زیر طبقه "رعایت نکردن استاندارد‏های آموزش پزشکی توسط اساتید"  مواردی مانند نبودن ارائه کارگاهی درس و ارزشیابی کارگاهی، ارائه به موقع طرح درس‏ها و عدم اجرای آن، ارائه دو نوع طرح درس به آموزش و دانشجویان، توجه نداشتن اساتید به رفرنس‏ها، پایبند نبودن اساتید به طرح درس، دور زدن طرح درس‏ها توسط اساتید، عدم ارائه به موقع طرح درس در دروس جدیدو نبود آمادگی کافی اساتید در ارائه درس مطابق طرح درس مطرح شد.

چالش ‏های جانبی و ذهنی

"چالش‏های جانبی و ذهنی" طبقه سوم از طبقات اصلی استخراج شده از تجزیه تحلیل این مطالعه بود. در این طبقه به بررسی مشکلات برنامه درسی که مربوط به نگرش و دیدگاه مشارکت کنندگان بود، پرداخته شد. از جمله زیرطبقه هایی که در این حیطه قرار گرفت شامل رزیدنت محوری و تخصص گرا بودن اساتید، نبود منبعی برای طرح مشکلات و ارائه راه حل عملی، عادت به کوریکولوم قبلی، نگرش منفی به کوریکولوم جدید بود.

در زیر طبقه "رزیدنت محوری و تخصص گرا بودن اساتید" مواردی مانند کاهش اعتماد به نفس دانشجویان برای انجام کار مستقل کلینیکیو مشکلات جانبی علاوه بر نقص در اجرای کوریکولوم در کاهش توانمندی دانشجویان مطرح شد.

در زیر طبقه "نبود منبعی برای طرح مشکلات و ارائه راه حل عملی" مواردی مانند عدم دسترسی به مقامات بالاتر برای اعتراض و پیشنهاد و ناآگاهی و ناتوانی دانشجویان در ارائه اعتراضات و پیشنهاداتشان دراجرای کوریکولوم جدید مطرح شد.

در زیر طبقه "عادت به کوریکولوم قبلی" مواردی مانند کاهش راندمان درسی دانشجویان در کلاس‏ها در امتحانات میان ترم، کاهش بازدهی دانشجویان در اواسط ترم به دلیل طولانی بودن بازه زمانی، راضی بودن دانشجویان از کوریکولوم قبلیو رعایت پیش نیاز‏ها در کوریکولوم قبلی مطرح شد.

در زیر طبقه "نگرش منفی به کوریکولوم جدید" مواردی مانند عدم کسب توانمندی‏های ضروری و صلاحیت بالینی در کوریکولوم جدید، اعتماد به نفس بیشتر دانشجویان در کوریکولوم قبلی برای انجام کار مستقل، نارضایتی همه جانبه و کلی دانشجویان از کوریکولوم جدید و ضروری نبودن ارائه کوریکولوم جدید مطرح شد.

چالش‏های ساختاری

"چالش‏های ساختاری" طبقه چهارم از طبقات اصلی استخراج شده از تجزیه تحلیل این مطالعه بود. در این طبقه مشکلات مرتبط با ساختار برنامه درسی و امکانات و زیرساخت‏های لازم برای اجرای آن از دیدگاه مشارکت کنندگان بررسی شد. از جمله زیرطبقه‏هایی که در این حیطه قرار گرفت شامل تغییرات ساختار کوریکولوم، امکانات فیزیکی، کمبود نیروی انسانی هیات علمی، بود.

در زیر طبقه "تغییرات ساختار کوریکولوم" مواردی مانند اختیاری نبودن دروس اختیاری، عقب افتادن یک سال تحصیلی در صورت نگذراندن واحد‏های اختیاری، ارائه و انتخاب همه دروس اختیاری به صورت محدود و اجباری توسط دانشکده، عدم وجود زیرساخت‏های لازم برای ارائه همه دروس اختیاری، الگوگیری از ادغام در پزشکی نامناسب برای دندانپزشکی، اجرایی نبودن ادغام در دندانپزشکی و عدم همخوانی چشم انداز کوریکولوم با آنچه در عمل اتفاق می افتد، مطرح شد.

در زیر طبقه "امکانات فیزیکی" مواردی مانند حجم زیاد دانشجویان بین الملل و کمبود فضای آموزشی، فضای محدود برای انجام کار بالینی به دلیل تعداد زیاد دانشجو و نبود فضای فیزیکی کافی برای ارائه دروس کارگاهی، مطرح شد.

در زیر طبقه "کمبود نیروی انسانی هیات علمی" مواردی مانند کمبود استاد تربیت شده برای دروس جدید، کمبود استاد به دلیل تعداد زیاد دانشجویان روزانه و بین الملل، نبود وظیفه آموزشی برای هیات علمی در عصر، مطرح شد.

بحث

 این مطالعه به صورت کیفی با هدف بررسی چالش‏های اجرای برنامه درسی دندانپزشکی عمومی از دیدگاه دانشجویان دندانپزشکی عمومی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، انجام شد. نتایج مطالعه کنونی، ابعاد مختلف چالش‏های آخرین بازنگری برنامه درسی دندانپزشکی عمومی از دیدگاه دانشجویان را بررسی نمود و شامل چهار طبقه اصلی چالش‏های اجرایی، آموزشی، جانبی- ذهنی و ساختاری بود.

بررسی چالش‏های اجرایی برنامه درسی شامل "ناپختگی و بی تجربگی در اجرا، نبود برنامه ریزی اجرایی و نبود هماهنگی اساتید در ارائه دروس ادغام یافته"، نشان دهنده لزوم توجیه سازی دانشجویان در خصوص اجرای برنامه درسی جدید و همچنین آموزش اساتید در زمینه ضرورت ادغام، انواع ادغام و کاربرد و موانع آن در برنامه درسی، می باشد. ایجاد جلسات ماهیانه و در صورت لزوم هفتگی برای حل مشکلات اجرایی و هماهنگی اساتید در ارائه دروس ادغام یافته و مشترک با سایر گروه‏های آموزشی و بیان چالش‏های ارائه دروس جدید اضافه شده به برنامه درسی، توصیه و تاکید می شود. همچنین الزامات برنامه درسی جدید نیازمند فراهم نمودن برنامه ریزی صحیح در ارائه پیش نیاز‏های مفاهیم آموزشی و تقدم دروس نظری بر عملی و اختصاص زمان مناسب برای ارائه دروس متناسب با حجم و اولویت آن (تعداد واحد و حجم مطالب)، می باشد. ایجاد انسجام در تیم اجرایی توانمند شامل ریاست دانشکده، اعضای هیات علمی در گروه‏های آموزشی و آموزش دانشکده دندانپزشکی با نظارت مرکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی دانشگاه (EDC)، برای ارائه مطلوب برنامه درسی ضروری به نظر می رسد.
جهت توانمندسازی و بهبود صلاحیت بالینی دانشجویان دندانپزشکی، ایجاد کلینیک ویژه برای دوره کارورزی در گروه‏های آموزشی بالینی که به صورت یکپارچه و هماهنگ عمل کنند و به دانشجویان دندانپزشکی آموزشی مطابق با نیاز جامعه و به دور از تعصب و تاکید نسبت به یک گرایش تخصصی و یا نادیده گرفتن دیگری، ارائه نمایند، توصیه می گردد.

چالش‏های آموزشی برنامه درسی شامل نبود منابع اطلاعاتی کافی برای توجیه سازی دانشجویان، زمان محدود ارائه آموزش، ناتوانی در بکارگیری اساتید متخصص برای دروس جدید، سیاست‏های آموزشی، نامناسب بودن ادغام، استفاده از رزیدنت‏های غیرمسلط و آموزش ندیده در آموزش دانشجویان، شیوه ارائه مباحث، محتوای نامناسب در دروس جدید، رعایت نکردن پیش نیاز‏های آموزشی و مقدماتی، رعایت نکردن استاندارد‏های آموزش پزشکی توسط اساتید می باشد که یکی از طبقات وسیع و پر رنگ چالش‏های برنامه درسی دندانپزشکی را تشکیل داده است و به طور واضح بر لزوم حضور نیروی انسانی متخصص در زمینه آموزش پزشکی، به منظور اجرای بهینه و مطلوب برنامه درسی و رفع مشکلات آموزشی، تاکید می کند. همچنین ابلاغ برنامه ‏های درسی بازنگری شده از سوی وزارت بهداشت به دانشکده‏‏ها به منظور اجرای صحیح آن، نیازمند پایش مداوم برنامه درسی توسط متخصصین آموزش پزشکی، و زیر نظر مدیریت مطالعات و توسعه آموزش پزشکی دانشگاه (EDC) با همکاری دفتر توسعه آموزش دانشکده (EDO) جهت ارائه مشاوره ‏های تخصصی آموزشی، می باشد. همچنین تاکید بر ارائه طرح درس توسط اساتید و لزوم توجیه سازی دانشجویان در اولین جلسه تدریس در ابتدای ترم، نسبت به چگونگی فرآیند یادگیری و یاددهی در طول ترم تحصیلی، منابع مورد نظر برای مطالعه و چگونگی ارزشیابی و زمان آن، با تایید آموزش دانشکده، بسیار ضروری است. در خصوص بی عدالتی در آموزش و جذب تعداد بالای دانشجویان بین الملل و تبعیض در کیفیت ارائه خدمات آموزشی به دانشجویان روزانه و بین الملل نیز لازم است با توجه به بسته آموزش پاسخگو در تربیت دانشجویان توانمند اقدامات و مداخلات آموزشی مناسب جهت استفاده همه دانشجویان، طراحی و اجرا گردد. همچنین توجیه سازی اساتید و دانشجویان در مورد مزایای استفاده اصولی از دستیاران آموزشی در طرح دستیار به عنوان استاد (Resident As a Teacher: RAT)، و آشناسازی آن‏ها با اصول تدریس و ارزشیابی دانشجو توصیه می شود. همچنین لازم است دانشجویان در آموزش بالینی به طور متعادلی کیس‏های عمومی و تخصصی را مشاهده نمایند و در خصوص چگونگی ارائه طرح درمانی، تشخیص و درمان نهایی، آموزش لازم را دریافت نمایند. ضروری است دانشکده ‏های دندانپزشکی در خصوص درخواست جذب نیروی هیات علمی متخصص و متناسب با تعداد دانشجویان، اقدام لازم را مبذول نمایند. لازم است تیمی برای بازنگری برنامه درسی دندانپزشکی شامل متخصصین رشته ‏های مختلف دندانپزشکی تشکیل شود و در خصوص راهکار‏های حل این چالش‏ها، تبادل نظر نموده و بهترین راهکار‏ها به همراه نیازسنجی در خصوص اولویت‏های آموزشی ارائه شود. همچنین اساتید بایستی در مورد تدوین طرح درس، انواع روش ‏های یادگیری و یاددهی در علوم پایه و بالینی و انواع روش‏های تدریس مثل ارائه دروس کارگاهی و آموزش بالینی و ارزشیابی، از متولیان امر آموزش پزشکی، آموزش لازم را دریافت نمایند.

بعد دیگر چالش‏های بررسی شده در این مطالعه، چالش‏های جانبی و ذهنی شامل رزیدنت محوری و تخصص گرا بودن اساتید، نبود منبعی برای طرح مشکلات و ارائه راه حل عملی، عادت به کوریکولوم قبلی و نگرش منفی به کوریکولوم جدید بود. این دسته از چالش‏ها نشان می دهد که اجرای موفق یک برنامه درسی جدید و بازنگری شده، نیازمند زمینه سازی بستر آموزشی و ذهنی هم برای دانشجویان و هم اساتید خواهیم بود. نیاز است بر لزوم توانمندی بالینی دانشجویان توجه ویژ‏ه ای شود و از امکانات آموزشی و زیرساخت‏های موجود نهایت بهره برای بهبود صلاحیت بالینی دانشجویان دندانپزشکی، برده شود. همچنین ایجاد کمیته ‏های تخصصی برنامه درسی در دفاتر توسعه آموزش در دانشکده ‏های دندانپزشکی و همچنین ضرورت ایجاد کمیته ‏های دانشجویی برنامه درسی، برای طرح مشکلات آموزشی برنامه درسی و ارائه راه حل‏های عملی توصیه می شود.

دسته آخر از چالش‏های بیان شده در برنامه درسی از دیدگاه دانشجویان دندانپزشکی، چالش‏های ساختاری و شامل تغییرات ساختار کوریکولوم، امکانات فیزیکی و کمبود نیروی انسانی هیات علمی،  بود. به نظر می رسد، نبود زیرساخت لازم برای ارائه همه دروس اختیاری و کمبود اعضای هیات علمی برای تدریس این دروس، ماهیت اختیاری بودن آن را دچار تردید نموده است. لازم است نسبت به فراهم سازی زیرساخت‏های ارائه دروس کاربردی اختیاری که بیشتر مورد تقاضای دانشجویان است و امکانات فیزیکی و نیروی متخصص هیات علمی، اقدام شود. جهت بهینه بودن ادغام در دندانپزشکی، هماهنگی میان گروه‏های آموزشی دندانپزشکی و فراهم سازی زمینه برای اجرای ادغام ضروری است. همچنین لازم است نسبت به اهداف برنامه درسی که مطلوب و مورد نظر سیاستگزاران آموزشی است، واقع بین و صبور بوده و برای ایجاد تغییرات تدریجی و مفید، همه گروه‏های آموزشی به ویژه گروه‏های درگیر در برنامه آموزشی ادغام یافته برای همکاری فرا خوانده شوند. همچنین با توجه به اعتراضات دانشجویان دوره روزانه و نیز اساتید دندانپزشکی نسبت به تعدیل جذب قابل توجه دانشجویان بین الملل، کمبود منابع و امکانات فیزیکی و نیروی هیات علمی، بسیار ضروری است که نسبت به برقراری عدالت آموزشی و فراهم سازی امکانات برای حل این چالش مهم، چاره اندیشی شود. لازم است جهت اجرای بهینه برنامه درسی، تامین منابع و امکانات فیزیکی مانند تهیه مکان مناسب برای ارائه دروس کارگاهی مثل سالن‏های بزرگ با امکان تشکیل گروه‏های کوچک، ایجاد کلینیک ویژه ادغام یافته از گروه‏های آموزشی دندانپزشکی برای دوره کارورزی دانشجویان برای مشاهده موارد بیماری با درمان‏های تخصصی و ایجاد مرکز مهارت‏های بالینی (Skill Lab) برای دانشکده دندانپزشکی جهت تمرین بالینی دانشجویان اقدام شود. همچنین با توجه به دروس جدید که وجود آن در برنامه درسی ضروری و مفید است، نسبت به تربیت و جذب عضو هیات علمی متخصص، پیش از ابلاغ برنامه درسی به دانشکده ‏های دندانپزشکی، چاره اندیشی شود. همچنین برنامه ریزی‏های آموزشی برای تامین نیروی هیات علمی برای آموزش علوم پایه و بالینی در ساعات بعد از ظهر، با توجه به امکانات و ساختار آموزشی و نیاز و ضرورت دروس، انجام شود.

مطالعات مختلفی به بررسی دیدگاه ذینفعان در خصوص دروس یا گرایش‏های تخصصی در دندانپزشکی پرداخته اند که اکثراً با روش پژوهش کمی و با بررسی دروس محدود از دیدگاه اساتید یک یا چند گروه آموزشی یا دیدگاه دانشجویان در مورد یک یا چند درس مختلف انجام شده است. هر چند در بررسی متون، مطالعه ای که با روش کیفی و به صورت عمیق و همه جانبه به بررسی عمیق چالش‏های کل برنامه درسی بپردازد، یافت نشد، ولی مطالعات انجام شده پیشین همگی بر بازنگری نظام مند و دقیق به همراه نیازسنجی و اولویت بندی و لزوم فراهم سازی زمینه تغییر در اجرای موفق برنامه درسی تاکید نموده اند.

نتایج مطالعه ای از محققین مطالعه کنونی که به روش کیفی و به منظور نقد برنامه درسی دندانپزشکی عمومی مصوب 1390 انجام شد، نشان داد که به طور کلی، آخرین بازنگری برنامه درسی دندانپزشکی مفید بوده ولی اجرای بازنگری و تغییر در برنامه درسی، بدون فراهم سازی زمینه و نبود امکانات ساختاری و اجرایی باعث نارضایتی ذینفعان از برنامه درسی شده است. بنابراین هنوز تا برنامه درسی مطلوب و قابل اجرا فاصله زیادی داریم و با انجام بازنگری‏های متوالی به همراه نیازسنجی و اجرای آزمایشی با فراهم سازی بستر و زیرساخت‏های نرم  افزاری و  سخت افزاری در دانشکده ‏های دندانپزشکی و ارزشیابی ‏های دور‏های و منظم، قادر به اجرای مناسب برنامه درسی خواهیم بود. همچنین به توجیه سازی ذینفعان از اولویت‏های اجرای مطلوب برنامه درسی نیاز می باشد.⁽¹⁵⁾
نتایج کلی این مطالعه با نتایج مطالعه کنونی همسو می باشد.

مطالعه ای  با مضمون ضرورت فراهم سازی زمینه تغییر و بازنگری در برنامه درسی دندانپزشکی و آماده سازی اعضای هیات علمی انجام شد. نتایج این مطالعه نشان داد که رفتار اساتید زمانی که در تدوین و بازنگری برنامه درسی مشارکت دارند، نسبت به زمانی که یک برنامه درسی تغییر یافته و بازنگری شده را ناچارند اجرا نمایند، متفاوت است.⁽¹⁶⁾ نتایج این مطالعه از نظر بررسی دیدگاه ذینفعان برای بررسی چالش‏های برنامه درسی با مطالعه کنونی همسو است. همچنین فراهم سازی زمینه تغییر و بازنگری برنامه درسی با مشارکت ذینفعان (اساتید) در موفقیت برنامه درسی موثر است.

مطالعه دیگری در سال 1391 پس از نیازسنجی نسبتاً وسیع خدمات دندانپزشکی ترمیمی در جامعه، به بررسی دیدگاه اساتید گروه آموزشی دندانپزشکی ترمیمی در خصوص دروس ترمیمی در آخرین بازنگری برنامه درسی دندانپزشکی عمومی (مصوب سال 1390) پرداخت و نشان داد که برای دروس ترمیمی سرفصل‏های مناسبی تدوین شده ولی زمان ناکافی به آن‏ها اختصاص داده شده است. همچنین این مطالعه استفاده از وسایل کمک آموزشی دیداری مثل ماژول و فیلم آموزشی را برای بهبود آموزش و جبران کاستی‏های زمانی و تقویت یادگیری مشاهد‏ه ای دانشجویان توصیه می کند.⁽¹⁷⁾ این مطالعه نیز لزوم
بازنگری مجدد آخرین برنامه درسی (مصوب 1390) را تایید می کند.

مطالعات دیگر نیز به فراهم سازی بستر و ایجاد ارزش فرهنگی در دانشکده دندانپزشکی برای اجرای تغییر و حمایت رییس دانشکده در اجرای برنامه درسی بازنگری شده، تاکید دارد.⁽¹⁸⁾ نتایج این مطالعات نیز با ضرورت فراهم سازی زمینه تغییر و حمایت و پشتیبانی مسئولین دانشکده دندانپزشکی در اجرای برنامه درسی بازنگری شده و آموزش و توانمندسازی اساتید با مطالعه کنونی مشابهت دارد.

نتایج مطالعه ای که به منظور ارزشیابی برنامه  های آموزشی گروههای مختلف آموزشی در دانشکده دندان  پزشکی اصفهان انجام شد، نشان داد که توانمندی های دانشجویان در گروه‏های مختلف آموزشی با معیار مطلوب فاصله زیادی دارد. این مطالعه توانمندسازی در دوره‏های یادگیری و بازنگری در روش‏های تدریس را توصیه می کند.⁽¹⁹⁾ این مطالعه نیز به لزوم بازنگری برنامه درسی در فرآیند یادگیری- یاددهی تاکید دارد.

نتایج مطالعه ای که در مورد محتوای برنامه آموزشی کودکان دوره دندانپزشکی عمومی با بررسی نظرات اساتید و دانشجویان با استفاده از پرسشنامه با مقیاس چهار درجه لیکرت و در سال 89-1388، در شیراز انجام شد، نشان داد که اصلاح یا بازنگری برنامه ‏های آموزشی دروس دندانپزشکی کودکان (نظری و عملی) از لحاظ نیاز آموزشی یادگیرندگان و برطرف نمودن همپوشانی‏های غیرضروری، لازم است.⁽²⁰⁾ این مطالعه نیز از نظر چالش همپوشانی مباحث از دیدگاه ذینفعان با مطالعه کنونی مشابهت دارد و اصلاح و بازنگری را توصیه می کند.

نتایج مطالعه ای که با روش کیفی به بررسی مشکلات آموزشی از دیدگاه دانشجویان دانشکده دندانپزشکی مشهد پرداخته است، نشان داد که نبود آموزش کافی در مبحث اخلاق حرفه ای، عدم تناسب تعداد دانشجویان و امکانات آموزشی در فانتوم و بخش، وضع نامناسب کتابخانه علمی، عدم استفاده از تکنیک‏های مشارکت دانشجویان، عدم کفایت برخی از واحد‏های بالینی و نمره دهی سلیقه ای و بدون معیار از مهمترین مشکلات آموزشی این دانشکده است. همچنین از دیدگاه دانشجویان مشکلات آموزشی در چهار درون مایه اصلی شامل حرفه ای گری، امکانات و تجهیزات آموزشی، مدیریت آموزشی (شامل آموزش نظری و عملی) و ارزشیابی دسته بندی شده است. این مطالعه با کمک روش شناسی کیو به کمی سازی یافته ‏های کیفی پرداخته است که صرف نظر از محدودیت هایش به عنوان روشی نوین در تحلیل مطالعات کیفی توصیه شده است.⁽²¹⁾

برای رفع چالش‏های پیش روی برنامه درسی، نیازمند مطالعاتی ترجیحاً با روش کیفی به منظور بررسی عمیق و استخراج ابعاد مختلف چالش زای آن از دیدگاه ذینفعان مختلف از جمله دانشجویان و اساتید، در دانشکده ‏های دندانپزشکی هستیم، تا هر دانشکده با توجه به امکانات و زیرساخت هایی که در اختیار دارد و نیز درخواست منابع و امکاناتی که از نظر اجرایی و عملیاتی قابل فراهم سازی می باشد، در جهت رفع این چالش‏ها و مطلوبیت اجرای برنامه درسی، گام بردارد.

از محدودیت‏های این مطالعه می توان به نوپا بودن برنامه درسی بازنگری شده و گذشتن تنها چهار سال از اجرای برنامه درسی جدید اشاره نمود. چون دانشجویان درگیر در این برنامه درسی تا ترم 8 آموزشی در این مصاحبه ‏ها شرکت داشتند، چالش هایی که دانشجویان در ترم‏های نهایی برنامه درسی با آن روبرو خواهند شد، را در بر نگرفته است.

نتیجه گیری

 با توجه به چالش‏های بیان شده در برنامه درسی دندانپزشکی عمومی توسط همه ذینفعان از جمله دانشجویان لازم است برای رفع این مشکلات با تشکیل تیم بازنگری مسلط به برنامه درسی اقدام شود و پیش زمینه ‏های تغییر به صورت توجیه سازی دانشجویان و اساتید در زمینه ادغام در برنامه درسی، آموزش و توانمندسازی اساتید و مشارکت دادن آن‏ها در ایجاد تغییر، منابع فیزیکی، نیروی انسانی و زیرساخت‏های لازم، فراهم شود.

تشکر و قدردانی

این پروژه با حمایت مالی مرکز ملی تحقیقات راهبردی آموزش پزشکی، تهران، ایران با شماره طرح 960311  انجام شده است. همچنین نویسندگان این مقاله از کلیه دانشجویان مشارکت کننده در این پژوهش قدردانی می نمایند.