سامانه مدیریت نشریات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد

طحانی, بهاره, موسوی, سیده پروانه. (1397). بررسی سلامت دهان و رفتارهای بهداشتی دهان و دندان جمعیت بالغین عشایر در سال 1395. , 42(4), 307-319. doi: 10.22038/jmds.2018.11990
بهاره طحانی; سیده پروانه موسوی. "بررسی سلامت دهان و رفتارهای بهداشتی دهان و دندان جمعیت بالغین عشایر در سال 1395". , 42, 4, 1397, 307-319. doi: 10.22038/jmds.2018.11990
طحانی, بهاره, موسوی, سیده پروانه. (1397). 'بررسی سلامت دهان و رفتارهای بهداشتی دهان و دندان جمعیت بالغین عشایر در سال 1395', , 42(4), pp. 307-319. doi: 10.22038/jmds.2018.11990
طحانی, بهاره, موسوی, سیده پروانه. بررسی سلامت دهان و رفتارهای بهداشتی دهان و دندان جمعیت بالغین عشایر در سال 1395. , 1397; 42(4): 307-319. doi: 10.22038/jmds.2018.11990

بررسی سلامت دهان و رفتارهای بهداشتی دهان و دندان جمعیت بالغین عشایر در سال 1395

مجله دانشکده دندانپزشکی مشهد
مقاله 4، دوره 42، شماره 4، دی 1397، صفحه 307-319    اصل مقاله (830.04 K)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22038/jmds.2018.11990
نویسندگان
بهاره طحانی* 1؛ سیده پروانه موسوی2
1دندانپزشک، PhD سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی، مرکز تحقیقات دندانپزشکی، گروه سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران
2دانشجوی دندانپزشکی، کمیته پژوهش های دانشجویی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران
چکیده
مقدمه: عشایر گروهی از مردم با سطح اقتصاد پایین و تحصیلات اندک و دسترسی محدود به خدمات بهداشتی درمانی هستند. این مطالعه در نظر داشت سلامت دهان و رفتارهای بهداشت دهان و دندان این جمعیت خاص را ارزیابی کند.
مواد و روش‏ها: در این مطالعه میدانی، 200 نفر در سنین 18 تا 60 سال توسط نمونه گیری دو مرحله ای (خوشه ای و سپس آسان) از دهستان عشایری و چشمه لنگان شهرستان فریدون شهر در بهار و تابستان 1395 مورد بررسی قرار گرفتند. معاینات دندانپزشکی به منظور تعیین شاخص‏های دندان های پرشده و کشیده شده و دارای پوسیدگی (DMFT) و شاخص پرودنتال جامعه CPI(Community Periodontal Index) انجام شد. کد 0 نشان دهنده لثه نرمال، کد 1، وجود خونریزی خودبه خودی با همراه پروب، کد 2، نشان دهنده وجود جرم، کد 3، نشان دهنده وجود پاکت 5-4 میلی متری بود. رفتارهای بهداشتی دهان و دندان و هم چنین عادات تغذیه ای از طریق چک لیست ارزیابی شد. داده‏ها پس از جمع آوری در نرم افزار SPSS با ویرایش 22 وارد شد و آنالیز آماری داده‏ها به کمک آزمون‏های T-test، ANOVA و مجذور کای انجام شد (05/0=α).
یافته‏ ها: 83 نفر (5/41 درصد) مرد و 117 نفر (8/58 درصد) زنشامل 163 نفر (5/81 درصد) از دهستان عشایری و 37 نفر (5/18درصد) از دهستان چشمه لنگان بودند. 1/29 درصد (58 نفر) اصلاً دندان‏ها را تمیز نمی‏کردند و تنها 3 درصد (6 نفر) هر روز مسواک می‏زدند. میانگین DMFT معادل 6/5±6/9 (28-0) که حدود 56 درصد سهم این شاخص مربوط به کشیدن و 40 درصد پوسیدگی بود. اختلاف معنی داری بین زن و مرد وجود نداشت ولی بین گروه‏های سنی اختلاف معنی داری مشاهده شد (001/0P<) . میزان DMFT در گروه سنی 34-18سال معادل 3/4±7/6، گروه سنی 51-35 سال معادل 1/5±5/12، گروه سنی 68-52 سال معادل 1/5±3/14 بود. میزان DMFT بین گروه سنی 51-35 و 68-52 سال معنی داری نبود. 2 درصد (4 نفر) کد 0، 5/29 درصد (59 نفر) کد 1، 1/61 درصد (123 نفر) کد 2 و 7 درصد (14 نفر) کد 3 داشتند.
نتیجه گیری: میزان پوسیدگی در عشایر بالا و مراجعات این افراد به دندانپزشک اغلب به جهت کشیدن دندان است. درصد بالایی از افراد، خونریزی از لثه را گزارش نمودند. از نظر بی دندانی و وضعیت پریودنتال نیز در مقایسه با میانگین جامعه، وضعیت این افراد نامطلوب ارزیابی شد.
کلیدواژه‌ها
عشایر؛ سلامت دهان و دندان؛ رفتار؛ پوسیدگی دندان؛ شاخص پریودنتال
اصل مقاله

مقدمه

با وجود پیشرفت‏ها در دنیای کنونی هنوز مردمی هستند که به صورت جدا از سایر جمعیت ها و دور از تمدن زندگی می‏کنند.(1) عشایر گروهی از مردم با سطح اقتصاد پایین و تحصیلات اندک هستند. در واقع تجمعی از افراد خویشاوند هستند که با یک گویش خاص صحبت می‏کنند و به یک شغل اشتغال ودر یک قلمرو سکونت دارند.(2) در عین حال مردمانی سخت کوش، مهمان نواز و مهربان هستند.

در ایران در حال حاضر200000 خانوار و 1200000 نفر جمعیت عشایری زندگی می‏کنند که از این میان 588000 نفر زن و 612000 مرد هستند. در استان اصفهان، 9605 خانوار و 53000 نفر ثبت شده که شامل 25970 زن و 27030 مرد می‏باشد.(3) شهرستان فریدونشهر که در غرب استان واقع شده دارای ارتفاعات فراوان و آب و هوای بسیار سرد است و در بهار و تابستان محل کوچ تعداد زیادی از عشایر است. جمعیت عشایری شهرستان 2887 خانوار و 16941 نفر گزارش شده که از این میان 8650 مرد و 8291 زن هستند. تقسیم بندی عشایر در شهرستان براساس دهستان می‏باشد. این شهرستان جهت اسکان عشایر 4 دهستان دارد. پیشکوه موگویی (640 خانوار، 3741 نفر)، پشتکوه موگویی (827 خانوار، 4906 نفر)، چشمه لنگان (272 خانوار، 1656 نفر) و دهستان عشایری (1148 خانوار، 6638 نفر).

معمولاً در محل اسکان جمعیت‏های عشایری که به صورت جداگانه زندگی می‏‏کنند، امکانات بهداشتی به خصوص در رابطه با دهان و دندان بسیار محدود است.(4) در دنیا تنها گروه‏های محدودی هنوز به این سبک زندگی می‏‏کنند و مدارک مستند بسیار اندکی در رابطه با وضعیت سلامتی آنها در دسترس است.(5) از طرفی مسائل مربوط به دهان و دندان بار مالی و سلامتی زیادی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه ایجاد کرده است.(1) پوسیدگی دندانی یکی از شایع ترین بیماری‏های مزمن در سراسر جهان است.(6) این بیماری عفونی دامن گیرترین بیماری بشر است که بیش از 99 درصد افراد به آن مبتلا می‏‏شوند و فقط افراد بسیار محدودی هستند که در طول عمر خود دچار آن نمی‏گردند.(7)

پریودنتیت حالتی است که در آن فرد دچار فقدان چسبندگی الیاف پریودنتال می‏شود.(8) یکی از مهمترین دلایل بیماری‏های لثه، تجمع پلاک و جرم روی دندان می‏باشد.(9) بیماری لثه و به خصوص تحلیل لثه منجر به حساسیت پوسیدگی ریشه و ظاهر نازیبا می‏شود.(10)

دسترسی عشایر به خدمات بهداشت و درمان بسیار مشکل می‏باشد و خدمات بهداشتی را اکثراً از طریق خانه‏های بهداشت روستایی دریافت می‏کنند. لیکن خانه‏های روستایی اکثراً خدمات دندانپزشکی ندارند.  همچنین عشایر به دلیل مشکلات معیشت و جا به جایی و هم چنین استقرار در مناطقی که رفت و آمد مشکل داشت و بالا بودن تعرفه‏های دندانپزشکی بهره بری کمی از خدمات تخصصی می‏برند.(3)

در رابطه با وضعیت سلامت دهان و دندان مطالعات بسیار محدودی انجام شده است؛ مطالعه ای که توسط اسکندریان و همکاران(4) در سال 1378 در شیراز و بر روی عشایر کوچ رو قشقایی اقلید انجام شد، با بررسی شاخص های DMFT و OHI (Oral Health Index) بدین نتیجه رسیدند که بین DMFT و هر یک از شاخص‏های OHI، جرم و دبری با تعداد دفعات مسواک زدن در شبانه‏روز رابطه آماری مشخصی وجود ندارد. در این مطالعه گفته شده که در در کودکان 12 ساله شاخص پوسیدگی کمتر از 3 بوده و علل احتمالی این کاهش در مقایسه با افراد عادی مصرف محدود مواد قندی، تغذیه با شیر مادر واستفاده از آب چشمه که حاوی فلوراید کافی است، ذکر شد.

همچنین مطالعه دیگری در هند روی جمعیت بالاتر از 18 سال کشاورزان مهاجر انجام شد. نتایج طی بررسی شاخص DMFT و CPI نشان داد که 80 درصد مردم بهداشت دهانی ضعیفی داشتند و مشکلات پریودنتال در 74 درصد مردم دیده شد. میزان DMFT در گروه مورد مطالعه بیشتر از 7 بود. در این مطالعه علت میزان بالای مشکلات دهان و دندان نسبت به جمعیت عادی کیفیت پایین سطح زندگی بیان شده است.(11)

در حال حاضر در ایران مطالعات موجود در خصوص ارزیابی وضعیت سلامت دهان و دندان و رفتارهای بهداشتی عشایر بسیار محدود می‏باشد و بر روی عشایر منطقه فریدونشهر مطالعه خاصی انجام نگرفته است. بنابراین سیاستگذاری خاصی در رابطه با مسائل دهان و دندان این قوم وجود ندارد. با انجام این پروژه می‏توان شمایی از مشکلات دهان و دندان و رفتارهای بهداشتی این جمعیت خاص را استخراج نمود و در برنامه ریزی‏های سلامت مورد استفاده قرار داد.

مواد و روش‏ها

در این بررسی میدانی، دو دهستان عشایری و چشمه لنگان به عنوان دو خوشه اصلی از عشایر فریدونشهر انتخاب شدند. معیار ورود عبارت بودند از کوچ رو بودن، سن 18-68 سال، ساکن در دهستان عشایری و چشمه لنگان فریدونشهر معیار خروج شامل دارا بودن بیماری‏های سیستماتیک (دیابت، بیماری قلبی عروقی)، معلولیت و بارداری بود.

روش نمونه گیری به صورت دو مرحله ای بود. در مرحله اول به صورت نمونه گیری خوشه ای از میان دهستان‏های عشایر، دو دهستان به صورت تصادفی انتخاب و در دهستان نمونه گیری به روش آسان (در دسترس) انجام گرفت. با لحاظ P=50% (بالاترین شیوع ممکن برای پوسیدگی) و خطای معیار 7 درصد، 200 نمونه محاسبه شد. با محاسبه جمعیت مورد مطالعه از چشمه لنگان 38 نفر و از دهستان عشایری 162 نفر بود. از ارگان‏های مرتبط با سازمان‏های عشایری و فرمانداری شهرستان برای ورود به مناطق عشایری و بررسی کار میدانی مجوز اخذ گردید. سپس با دعوت کردن عشایر به همکاری جهت بهبود سلامت دهان و بهداشت دهان و دندان و با اهداء جوایز تشویقی مانند مسواک، خمیر دندان و بروشور به صورت رایگان، امکان معاینه آنها به صورت داوطلبانه فراهم شد.

در ابتدا، پس از اخذ رضایت نامه از افراد برای شرکت در مطالعه، فرم جمع آوری اطلاعات (چک لیست) تهیه شده به صورت شفاهی از آنها پرسیده شد. در این فرم بخش‏هایی شامل متغیرهای دموگرافیک (سن، جنس)، رفتار‏های بهداشتی در رابطه با دهان و دندان (روش‏های تمیزکردن دندان ها از جمله مسواک زدن و تناوب آن، استفاده از نخ دندان)، خود درمانی‏های انجام شده توسط شرکت کنندگان در مواجهه با مشکلات دهان و دندان، وضعیت دسترسی آنها به خدمات دندانپزشکی و مصرف سیگار و دخانیات در آنها لحاظ شده بود. جهت اطمینان از روایی صوری و محتوایی فرم جمع آوری اطلاعات، با بهره از نظر صاحب نظران (3 تن از اساتید گروه جامعه نگر) سوالات اصلاح و تکمیل گردیده بود.

سپس معاینه و ثبت ایندکس‏های افراد در زیر نور آفتاب و بر روی صندلی متحرک و توسط یک فرد (پ م) انجام شد. برای تعیین شاخص DMFT تعداد کل دندان های فرد که پوسیده، پر شده و یا از دست رفته به دلیل پوسیدگی بودند، ثبت شد. معاینات ارزیابی سلامت پریودنشیوم با استفاده از شاخص CPI و توسط آینه و پروب انجام شد. جهت تعیین این شاخص دندان‏های پایه ی دائمی (16-11-26-46-31 و 36) انتخاب و میزان جرم، پاکت و خونریزی برای هر دندان تعیین گردید. روش ارائه کد بدین گونه بود: کد 0 : وجود لثه ی نرمال، کد 1 : خونریزی خودبه خودی یا همراه پروب، کد 2 : مشاهده ی جرم، کد 3 : وجود پاکت 4-5 میلیمتری و کد 4 : جود پاکت 6 میلیمتری. در این بررسی مشکلات دهان و دندان این افراد علاوه بر ثبت در چک لیست، به دندانپزشک نیز جهت رفع مشکلات ارجاع داده شدند. اطلاعات به دست آمده در نرم افزار SPSS با ویرایش 22 وارد و مورد آنالیز توصیفی و تحلیلی قرار گرفت؛ جهت خلاصه سازی داده‏ها از جداول و نمودارها، تعیین میانگین و توزیع فراوانی و جهت تحلیل داده‏ها از آزمون های ANOVA, T-test, Chi-squared استفاده شد. سطح معنی داری در کلیه آزمون ها 05/0 لحاظ گردید.

یافته‏ ها

در این مطالعه 200 نفر شامل 83 نفر (5/41 درصد) مرد. 163 نفر (5/81 درصد) از دهستان عشایری و 37 نفر (5/18 درصد) از دهستان چشمه لنگان معاینه شده و در طی مصاحبه، چک لیست رفتارهای سلامت دهان و دندان برایشان تکمیل گردید. میانگین سنی جمعیت، 1/12±2/32 (68-18) سال بود. همچنین بر اساس دامنه تغییرات سن، گروه بندی سنی به صورت 18-34، 35-51 و 52-68 سال انجام گرفت.

نتایج این مطالعه نشان داد از نظر وضعیت پوسیدگی، میانگین DMFT معادل 6/5±6/9 (28-0) بود. میانگین DT معادل 5/2±2/3، میانگین MT معادل 3/5±1/6 و میانگین FT معادل 8/0±3/0 بود. به این ترتیب سهم پوسیدگی DT معادل 6/40 درصد، از دست رفتن دندان به دلیل پوسیدگی MT معادل 9/55 درصد و دندان های پر شده FT معادل 4/3 درصد بود. مقایسه ی میانگین DMFT در دو جنس نشان داد اختلاف معنی داری بین زن و مرد وجود نداشت (7/0P=). مقایسه ی DMFT بر اساس رده ی سنی و آنالیز ANOVA نشان داد بین گروه‏های سنی اختلاف معنی داری وجود دارد (001/0P<) .با افزایش سن DMFT افزایش یافته بود (میزان DMFT در گروه سنی 34-18سال معادل 3/4±7/6 سال و گروه سنی 51-35 سال معادل 1/5±5/12 و در گروه سنی 68-52 سال معادل 1/5±3/14 بود. بین گروه سنی 51-35 و 68-52 اختلاف معنی داری وجود نداشت.) سهم هر یک از مولفه‏های شاخص DMFT در نمودار 1 و بر اساس گروه‏های سنی آمده است. نمودار نشان می‏دهد با افزایش سن سهم کشیدن دندان ها از DMFT افزایش می‏یابد.

 

  

نمودار 1 طحانی 

نمودار 1 : سهم هریک از مولفه‏های DMFT بر اساس گروه سنی در میان عشایر تحت مطالعه

  

با لحاظ حداقل بیست دندان به عنوان سیستم دندانی فانکشنال، مشخص گردید که 24 درصد (48 نفر) فاقد سیستم دندانی فانکشنال بودند. افراد دارای بی دندانی کامل، 3 درصد کل جمعیت بودند. 5 نفر دارای پروتز کامل، 9 نفر پروتز پارسیل و 1 نفر دارای بی دندانی کامل بدون پروتز بودند.

جدول 1، فراوانی و درصد افراد بر اساس تعداد سکستانت درگیر با هر یک از کد‏های CPI را نشان می‏دهد. نتایج نشان می‏دهد که تنها  10 درصد افراد در هیچ یک از سکستانت‏ها خونریزی نداشتند. 66 درصد افراد در بیش از دو سکستانت خود خونریزی داشتند. از نظر وضعیت جرم در حدود 45 درصد افراد در یک یا دو سکستانت جرم داشتند. 35 درصد افراد در هیچ سکستانتی جرم نداشتند. میانگین نمره ی CPI 6/0±7/1 بود. فراوانی افراد با بالاترین نمرات CPI نشان داد 2 درصد (4 نفر) کد 0، 5/29 درصد (59 نفر) کد 1، 1/61 درصد (123 نفر) کد 2 و 7 درصد (14 نفر) کد 3 داشتند. به عبارتی اکثریت افراد کد 2 (جرم) داشتند.

 

جدول 1 :فراوانی و درصد افراد تحت مطالعه بر اساس تعداد سکستانت درگیر با هریک از کدهای CPI

کدها

هیچ کدام از کستانت‏ها

سکستانت 1

سکستانت 2

سکستانت 3

سکستانت 4

سکستانت 5

سکستانت 6

Healthy(0)

(0/52)104

(0/20)40

(5/18)37

(0/4)8

(0/3)6

(0/2)4

(5/0)1

Bleeding(1)

(0/10)20

(0/10)20

(0/14)28

(5/21)43

(5/26)53

(5/11)23

(5/6)13

Calculus(2)

(7/34)69

(6/21)43

(6/23)47

(0/8)16

(0/8)16

(0/2)4

(0/2)4

Shallowpocket(3)

(4/93)187

(6/4)9

(0/2)4

(0/0)0

(0/0)0

(0/0)0

(0/0)0

Deep pocket (4)

(0/99)198

(5/0)1

(0/0)0

(0/0)0

(5/0)1

(0/0)0

(0/0)0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

میانگین تعداد سکستانت برای هر یک از کدهای CPI، بر اساس جنس و رده ی سنی در نمودار 2 آمده است. بر اساس این نمودار اکثریت سکستانت ها کد 0 و 1 داشتند. میانگین فراوانی سکستانت‏های با کد 3 و 4 بسیار محدود بود. توزیع فراوانی بالاترین نمرات CPI در افراد بر اساس جنس و رده ی سنی، در نمودار 2 آمده است. اختلافی بین زن و مرد از نظر بالاترین نمرات CPI دیده نشد. اما از نظر سنی، آزمون Fisher اختلاف معنی داری نشان داد. به نظر می‏رسد در سنین بالاتر فراوانی کد 2 و 3 بیشتر و در سنین پایین تر فراوانی کد 1 و 0 بیشتر است. به عبارتی با افزایش سن شدت بیماری پریودنتال افزایش یافته است.

شمای رفتارهای بهداشتی و تغذیه ای جمعیت تحت مطالعه در جدول 2 آمده است. با توجه به شمای رفتاری سلامت دهان و دندان مشخص شد 1/29 درصد (58 نفر) اصلاً دندان‏ها را تمیز نمی‏کردند و تنها 3 درصد (6 نفر) هر روز مسواک می‏زدند. در خصوص وسیله ی تمیزکننده ی دهان، اکثر افراد آب نمک را به عنوان روش اصلی تمیز کردن دهان مشخص کردند (82 نفر، 46 درصد).

  

نمودار 2 طحانی 

نمودار 2 : میانگین تعداد سکستانت‏ها برای هر یک از کدهای CPI و براساس جنسیت و رده ی سنی در میان عشایر تحت مطالعه

 

جدول 2 : توزیع فراوانی و درصد عشایر مورد مطالعه بر اساس رفتارهای بهداشتی و تغذیه ای مرتبط با سلامت دهان

سوالات

فراوانی

درصد

DMFT

P-value

تناوب تمیز کردن دندان‏ها

 

 

 

054/0

1 تا 2 بار درهفته

96

2/48

5±6/8

3 تا 5 بار در هفته

39

6/19

7/5±2/8

هر روز 

6

0/3

4/5±6

تمیز نمی کند

58

1/29

3/6±9/10

 وسیله ی تمیز کردن دندان‏ها

 

 

 

001/0>

مسواک با خمیر دندان

63

4/35

1/4±7/6

مسواک بدون خمیر دندان

29

3/16

4/5±6/11

آب نمک

822

1/46

5/5±3/11

دیگر

4

2/2

1/4±5/10

تناوب مصرف مواد شیرین در روز

 

 

 

68/0

1 بار

42

0/21

9/5±7/9

2 بار

33

5/16

2/5±6/8

3 بار . بیشتر

107

5/53

8/5±10

عدم استفاده

18

0/9

9/3±2/9

اخرین ویزیت دندانپزشکی

 

 

 

2/0

3 تا 6 ماه گذشته

111

5/55

2/5±2/10

در طی سال گذشته

45

5/22

3/5±8/8

بیش از یک سال گذشته

3

5/1

6/5±4

عدم مراجعه

41

5/20

8/6±2/9

مصرف سیگار

 

 

 

48/0

بلی

11

5/5

5/5±5/9

خیر

188

5/94

7/6±2/9

استفاده از دندان جهت خرد کردن اجسام سخت

 

 

 

05/0

بلی

132

0/67

4/5±3/9

خیر

67

0/43

6/5±8/9

 ماده ی شیرین مصرفی

 

 

 

*

قند

163

5/81

 

عسل و مربا

4

0/2

 

خرما

67

5/33

 

کیک

50

0/25

 

دیگر مواد

13

5/6

 

نکته * امکان آنالیز آماری برای این سوال وجود نداشت چون امکان انتخاب چند گزینه در این سوال برای افراد وجود داشت


از لحاظ مصرف مواد شیرین مشخص شد 5/53 درصد افراد (107 نفر) 3 بار یا بیشتر مصرف مواد قندی در روز داشتد. از نظر نوع ماده ی مصرفی اکثر افراد، مصرف قند و نبات (163 نفر، 5/81 درصد) را گزارش نمودند. پرسش درخصوص آخرین ویزیت دندانپزشکی نشان داد که 5/55 درصد (111 نفر)، در طی 6-3 ماه گذشته مراجعه داشتند که بیشتر جهت کشیدن دندان بوده است. 5/20 درصد (41 نفر) سابقه ی هیچ گونه مراجعه ای را نداشتند. پرسش در خصوص علت عدم مراجعه نشان داد که اکثر افراد 5/13 درصد (27 نفر)، مشکل عدم دسترسی را عنوان کردند و 5/6 درصد (13 نفر) مشکلات مالی را علت دانستند. مقایسه DMFT افراد بر اساس رفتارهای بهداشتی نشان داد تنها نحوه ی تمیزکردن دندان ها به طور معنی داری بر وضعیت پوسیدگی موثر بود. به طوری که افرادی که دندان ها را با مسواک و خمیردندان تمیز می‏کردند به طور معنی داری پوسیدگی کمتر از سایر افراد داشتند.

شمای رفتارهای مراقبت دهان و دندان و عملکرد افراد تحت مطالعه در برخورد با مشکلات دهان و دندانی در جدول 3 آمده است. در برخورد با دندان تغییر رنگ یافته (سیاه یا قهوه ای)، اکثر افراد (94 نفر، 47 درصد) اقدام خاصی نمی‏کردند. 11 نفر (5/5 درصد) خوددرمانی را گزارش دادند. اکثر افراد (136 نفر، 68 درصد) سابقه ی خونریزی از لثه (خودبه خودی یا تحریکی) را گزارش کردند. در برخورد با خونریزی لثه، اکثر افراد (151 نفر، 9/75 درصد) اقدام خاصی را انجام نمی‏دادند. 32 نفر (1/16 درصد) خوددرمانی را بیان کردند.

از لحاظ تجربه ی درد 117 نفر (6/62 درصد) در طی 6 ماه گذشته تجربه ی درد داشتند. در برخورد با مشکل درد 57 نفر(5/28 درصد) استفاده از مرهم گیاهی (میخک) را بیان کردند. تنها 30 نفر (15 درصد) مراجعه به مراکز درمانی را گزارش کردند. در موارد خوددرمانی 59 نفر (5/29 درصد)، مصرف مسکن‏ها و 24 نفر (12 درصد) اشاره به مصرف بریزه (صمغ پسته وحشی) اشاره کردند.

بحث

این تحقیق با هدف بررسی سلامت و رفتار‏های بهداشتی دهان و دندان در عشایر شهرستان فریدونشهر انجام شد. شیوه ی زندگی، محل زندگی و میزان دسترسی به خدمات درمانی از عوامل موثر در سلامت دهان، شاخص‏های پوسیدگی و هم چنین وضعیت لثه است. بررسی شاخص‏های پوسیدگی و سلامت لثه و مقایسه با افراد میانگین جامعه اطلاعات شایانی در مورد وضعیت دهان و دندان جوامع مختلف بشری می‏کند. نتایج این مطالعه نشان داد از نظر وضعیت پوسیدگی، میانگین DMFT معادل 6/5±6/9 (28-0) بود و اختلاف معنی داری بین دو جنس نبود. میزان DMFT در گروه سنی 51-35 سال، معادل 1/5±5/0 بود. در مطالعه ی پیمایش کشوری که در سال 1392 انجام شد، میانگین DMFT در رده ی سنی 44-35 سال، معادل 20/13 و در رده سنی 74-65 سال، معادل 71/25 به دست آمد.(12) که بیانگر میزان بالاتر پوسیدگی در مطالعه حاضر در جمعیت 51-35 ساله می‏باشد. هرچند گروه های سنی در مطالعه حاضر دقیقا منطبق بر پیمایش کشوری نبوده است، لیکن به طور تقریبی می‏توان گروه
35-51 ساله‏ها را باگروه 35-44 سال پیمایش کشوری مقایسه کرد. به نظر می‏رسد وضعیت پوسیدگی در میان عشایر بالاتر از میانگین کشوری باشد.

 

جدول 3 : توزیع فراوانی عشایر مورد مطالعه در خصوص رفتارهای مراقبت دهان و دندان و عملکرد در برخورد با مشکلات دهان و دندان

سوالات

فراوانی

درصد

اقدام در مواجهه با تغییر رنگ دندان

 

 

عدم انجام اقدامی خاص

94

0/47

مراجعه به دندانپزشک و کشیدن

62

0/21

مراجعه به دندنپزشک و ترمیم

23

5/16

خود درمانی

11

5/5

سابقه ی خونریزی از لثه

 

 

بلی، خونریزی خود به خود

69

5/34

بلی، خونریزی در اثر مسواک یا گاز زدن

67

5/33

خیر

64

0/32

برخورد با خونریزی لثه

 

 

عدم انجام اقدام خاص

151

9/75

مراجعه به دنداپزشک

16

0/8

خوددرمانی

32

1/16

تجربه ی درد در 6 ماه گذشته

 

 

بلی

117

6/62

خیر

70

4/37

اقدام جهت رفع دندان درد

 

 

مراجعه نزدیک ترین خانه بهداشت

30

0/15

استفتده از مرهم گیاهی

57

5/28

تحمل درد

21

5/10

دیگر اقدامات

92

0/46

اقدام در صورت از دست دادن دندان

 

 

مراجعه به دندانپزشک جهت نشان دادن راه حل

41

7/20

مراجعه به دندانپزشک جهت ساخت دندان مصنوعی

56

3/28

عدم انجام اقدام خاص

101

0/51

احساس بوی بد دهان

 

 

بلی

97

2/49

خیر

100

8/50

سابقه ی چرک (آبسه) از دندان

 

 

بلی

79

7/39

خیر

120

3/60

 

مطالعه ای که به صورت توصیفی – مقطعی بر روی 275 نفر از افراد 6 تا 15 سال در سال 2016، بر روی جمعیت های کوچرو در هند انجام گرفت نشان داد که شیوع پوسیدگی در دندان‏های دائمی کودکان عشایر 4/61 درصد بود که نسبت به میانگین جامعه هند بیشتر بود.(13)

 مطالعه ی پیمایش کشوری نشان داد که در گروه سنی 44-35 سال، بین دو جنس از نظر میانگین DMFT تفاوت معنی داری وجود نداشت(12)، که با نتایج حاصل از این مطالعه هم خوانی دارد. مقایسه ی DMFT در مطالعه حاضر بر اساس رده ی سنی نشان داد بین گروه‏های سنی اختلاف معنی داری وجود داشت و با افزایش سن DMFT افزایش یافته بود. نتایج حاصل از پیمایش کشوری در سال 1391 نیز نشان می‏دهد با افزایش سن میزان DMFT افزایش می‏یابد.(12) که بانتایج حاصل از این مطالعه هم خوانی دارد.

در مطالعه حاضر سهم مولفه (دندان‏های پوسیده و از دست رفته و پرشده) DT، MT و FT از کل شاخص در گروه سنی 51-35 ساله‏ها به ترتیب 04/31، 99/64 و 9/3 درصد بود. در حالی که در پیمایش کشوری در این رده سنی این مولفه‏ها برابر 7/32، 8/39 و 5/27 درصد بود.(12) این مقایسه نشان می‏دهد در جمعیت تحت مطالعه حاضر دندان های پوسیده تقریبا یکسان می‏باشد، لیکن در دریافت خدمات درمانی ترمیم تفاوت زیادی با میانگین جامعه مشاهده می‏شود و به نظر می‏رسد درمان انتخابی عشایر در برخورد با پوسیدگی‏های وسیع کشیدن می‏باشد. در مطالعه حاضر 3 درصد افراد بی دندانی کامل داشتند. در بررسی پیمایش کشوری، بی دندانی کامل برای گروه سنی 44-35 سال برابر 4 درصد بوده است.(12)

در مطالعه حاضر فراوانی افراد با بالاترین نمرات CPI نشان داد اکثر افراد جرم، حدوداً یک سوم جمعیت خونریزی و تنها 2 درصد جامعه تحت مطالعه وضعیت نرمال داشتند. در مطالعه ای که به صورت توصیفی – مقطعی بر روی 275 نفر از افراد 6 تا 15 سال در پرادش هند (جمعیت بیابانگرد) انجام گرفت نشان داده شد از نظر CPI، 61 درصد افراد خونریزی از لثه و 45 درصد جرم روی دندان داشتند.(13) میزان جرم در جمعیت عشایری فریدونشهر در مقایسه با افراد این مطالعه بیشتر بود که می‏تواند ناشی از اختلاف رده سنی دو مطالعه باشد.

در پیمایش کشوری سال 1391 در رابطه با وضعیت لثه مشخص گردید که در بین افراد 44-35 ساله، میانگین افراد فاقد پاکت دندانی 3/71 درصد بود. در این بررسی، 6/25 درصد افراد دارای پاکت دندانی بین 5-4 میلیمتر و 1/3 درصد، افراد دارای پاکت 6 میلیمتر بودند. شاخص کشوری خونریزی از لثه در افراد 35-44 ساله برابر با 55 درصد بود.(12) در حالی که در مطالعه حاضر 30 درصد افراد دارای خونریزی از لثه بوده اند. علت اختلاف در توزیع کدهای بالاتر CPI در مطالعه حاضر و پیمایش کشوری می‏تواند ناشی از تفاوت جامعه آماری در جمعیت حاضر باشد.

بر اساس مطالعه حاضر اکثر سکستانت ها کد 0 و 1 داشتند. میانگین فراوانی سکستانت‏های با کد 3 و 4 بسیار محدود (7 درصد) بود. همچنین نشان داده شد که در سنین بالاتر فراوانی کد 2 و 3 بیشتر و در سنین پایین تر فراوانی کد 1 و 0 بیشتر است. به عبارتی با افزایش سن شدت بیماری پریودنتال افزایش یافته است. در مطالعه ای که توسط حصاری و همکاران(14) در سال 2007 در رابطه با شرایط سلامت دهانی ایرانیان 44-35 ساله انجام شد، طی بررسی‏های شاخص سلامت لثه مشخص شد که 90 درصد افراد هیچ سکستانتی با پاکت عمیق (کد 3 و 4) نداشتند. حدود 24 درصد افراد هیچ سکستانتی که دارای جرم باشد نداشتند. در این مطالعه وجود پاکت و جرم در میان مردان بیشتر از زنان بود.

با توجه به فراوانی رفتاری سلامت دهان و دندان مشخص شد یک سوم افراد اصلا دندان‏ها را تمیز نمی‏کردند و تنها 3 درصد (6 نفر) هر روز مسواک می زدند. درخصوص وسیله ی تمیزکننده ی دهان، اکثر افراد آب نمک را به عنوان روش اصلی تمیز کردن دهان مشخص کردند (82 نفر، 46 درصد). در مطالعه ای که توسط Ahmad و همکاران(15) بر روی صحراگردان منطقه رنگپور بنگلادش درباره ی آگاهی و عملکرد در رابطه با بهداشت دهان انجام شد. بیشتر افراد (7/76 درصد) دندان‏های خود را به طور مرتب مسواک می‏زدند. 1/59 درصد افراد دندان‏های خود را یک بار و 8/35 درصد دو بار مسواک می‏زدند.(15)

در مطالعه Chauhan و همکاران(13) در جمعیت مدهیا پرادش هند 49 درصد افراد دندان‏های خود را با انگشت و پودر دندانی شست و شو می‏دادند و فقط 20 درصد از مسواک و خمیر دندان استفاده می‏کردند. در مطالعه Janakiram و دیگر همکاران(16) بر روی صحراگردان کالپتا بر روی افراد بالای 15 سال، تقریبا نیمی از افراد دو بار در روز دندان‏های خود را تمیز کرده و از انگشت جهت تمیز کردن استفاده می‏کردند. 64 درصد از پودر دندانی جهت تمیز کردن دندان‏ها استفاده می‏کردند. استفاده از تنباکو در 8/73 درصد افراد دیده شد. در 31 درصد افراد استفاده از الکل مشاهده شد.

از لحاظ مصرف مواد شیرین مشخص شد 5/53 درصد افراد (107 نفر) سه بار یا بیشتر مصرف مواد قندی داشتند. از نظر نوع ماده ی مصرفی اکثر افراد مصرف قند و نبات را گزارش نمودند. در مطالعه ای در ایران، 31 درصد مردان و 3 درصد زنان بالای 12 سال سابقه مصرف مواد قندی سه بار یا بیشتر در هفته و غالبا به شکل نوشیدنی‏های قندی داشتند.(17)

در مطالعه ای که توسط Deka(18) بر روی بیابان گردان هند انجام شد نشان داده شد که سوء تغذیه در بین این افراد آمار بالایی دارد و منجر به بیماری در این افراد شده است. کمبود آهن نیز در تعداد زیادی از این افراد دیده شد. فقدان خدمات پزشکی نیز در این افراد دیده شد. مطالعه ای توسط Mittal و همکاران(19) درخصوص نوع تغذیه بر روی صحراگردان نیومال هند انجام شد. مطالعه شوندگان 200 مرد و 150 زن در سنین 45-20 سال بودند. در این مطالعه مشخص شد که در همه ی گروه های مورد مطالعه، غذای کم تر از نرمال استفاده می‏شد. این افراد چای سیاه را در صبح همراه نمک بدون شکر یا شیرینی مصرف می کردند مطابق با نتایج حاصله میزان مصرف مواد شیرین در جمعیت عشایری فریدونشهر زیاد بود.

پرسش در خصوص آخرین ویزیت دندانپزشکی نشان داد که در حدود 50 درصد افراد در طی 6-3 ماه گذشته مراجعه داشتند که بیشتر جهت کشیدن دندان بوده است و یک چهارم جمعیت سابقه ی هیچ گونه مراجعه ای را نداشتند. پرسش در خصوص علت عدم مراجعه نشان داد که اکثر افراد عدم دسترسی و مشکلات مالی را علت دانستند. بررسی مقطعی توسط بیات و همکاران(20) در رابطه با میزان مراجعه ی افراد به دندانپزشک مشخص کرد که 54 درصد بالغین در 12 ماه گذشته به دندانپزشک مراجعه داشتند و همچنین بیات و همکارانش(21) در مطالعه دیگری نتیجه گرفتند که بیشترین علت مراجعه (حدود 50 درصد موارد) جهت دریافت خدمات ترمیم بوده است. علت تفاوت در علت مراجعه در این دو مطالعه شاید به تفاوت در دسترسی به خدمات و همچنین نگرش به سلامت دهان و حفظ دندان ها بر می‏گردد.

نتیجه گیری

در کل نتایج مطالعه حاضر نشان داد میانگین شاخص پوسیدگی در میان عشایر در مقایسه با میانگین کشوری در رده سنی مشابه، اندکی بالاتر بود و بیشترین سهم در این شاخص مربوط به دندان های کشیده شده بود. همچنین به نظر می‏رسد الگوی مناسب رفتار بهداشتی (مسواک زدن روزانه با خمیردندان فلوراید دار) به میزان پایینی در بین عشایر رواج دارد. بنابراین لزوم فراهم ساختن دسترسی به خدمات دندانپزشکی در مراحل پوسیدگی اولیه و ترویج رفتارهای بهداشت دهان از طریق آموزش برای عشایر احساس می‏شود.

تشکر و قدردانی

این مطالعه با شماره 395379 در معاونت پژوهشی دانشکده دندانپزشکی اصفهان به تصویب رسیده است.

مراجع
  1. Vivek S, Jain J, Simon SP, Battur H, Tikare S, Mahuli A. Understanding oral health beliefs and behavior among Paniyan tribals in Kerala, India. J Int Oral Health 2012; 4(3): 23.
  2. Mishra SN. Tribal studies of India-Antiquity to modern life. Inter-India Publications; 1998
  3. Deputy of Tribal Affairs in Isfahan Province. Census report of social and economic status of tribes.  Available at: http://ashayer-es.gov.ir/Default.aspx?tabid=6781. Accessed June 2016.
  4. Eskandarian T, Amiri A, Ahmadi AS.check the status of oral health in children 12 years old Qashqai nomadic tribes plain Namdan city of Shiraz University of Medical Sciences Aqlyd. Mjlh 1378; 1(1): 17-22.
  5. Yadav NS, Saxena V, Vyas R, Sharma R, Sharva V, Dwivedi A, Jain M. Morphological and Dimensional Characteristics of Dental Arch among Tribal and Non-tribal Population of Central India: A Comparative Study. J Int Oral Health 2014; 6(6): 26.    
  6. Pitts NB. Are we ready to move from operative to non-operative/preventive treatment of dental caries in clinical practice? Caries Res 2004; 38: 294-304.
  7. Nithila A, Bourgeois D, Burmes DE, Nurtomaa H. WHO global oral bank. 1986-96: An overview of oral health surveys at 12 years of age. Bull World Health Organ 1998; 76: 237-244.
  8. Widén C, Coleman M, Critén S, Karlgren-Andersson P, Renvert S, Persson GR. Consumption of bilberries controls gingival inflammation. Int J Mol Sci 2015; 16(5): 10665-73.
  9. Chifor R, Badea ME, Vesa SC, Chifor I. The utilityof 40 MHz periodontal ultrasonography in the assessment of gingival inflammation evolution following professional teeth cleaning.  Med Ultrason 2015; 17(1): 34-8.
  10. Singh J, Bharti V. Treatment of multiple gingival recessions adopting modified tunnel subepithelial connective tissue graft technique. Indian J Dent Res 2014; 25 (6): 816-20.
  11. Kumar CD, Mohamed S, Janakiram C, Joseph J. Validation of dental impact on daily living questionnaire among tribal population of India. Contemp Clin Dent 2015 Sep; 6(1): 235.
  12. Ministry of Health and Medical Education. Bureau of Oral Health. Oral Health status in Iran 2012. Available at: http://iranoralhealth.ir/ . Accessed June 2016.
  13. Chauhan A, Nagarajappa S, Dasar PL, Mishra P. Association of body mass index with dental caries among malnourished tribal children of Indore division. Clujul Med 2016; 89(4): 542-547.
  14. Hessari H, Vehkalahti MM, Eghbal MJ, Murtomaa HT. Oral health among 35-to 44-year-old Iranians. Med Princ Pract 2007; 16(4): 280-5.
  15. Ahmad MS, Al-Mamun MA, Begum S, Islam MS, Habib MA, Rahman MM. Knowledge and practice about oral hygiene by tribal people (Orao) in Rangpur Region, Bangladesh. Int J Dent Med 2015; 1: 28-32.
  16. Janakiram C, Joseph J, Vasudevan S, Taha F, Venkitachalam R, Antony B, et al. Prevalence and dependency of tobacco use in an indigenous population of Kerala, India. J Oral Hyg Health 2016: 4:198. doi:10.4172/2332-0702.1000198.
  17. Khosravi-Boroujeni H, Sarrafzadegan N, Mohammadifard N, Alikhasi H, Sajjadi F, Asgari S, Esmaillzadeh A. Consumption of sugar-sweetened beverages in relation to the metabolic syndrome among Iranian adults. Obes Facts 2012; 5(4): 527-37.
  18. Deka S. Health and Nutritional Status of the Indian Tribes of Tripura and Effects on Education. Inquiries Journal/Student Pulse. 2011; 3(03). Retrieved from http://www.inquiriesjournal.com/a?id=407
  19. Mittal P, Srivastava S. Diet, nutritional status and food related traditions of Oraon tribes of New Mal (West Bengal), India. Rural Remote Health 2006; 6(1): 385.
  20. Bayat F, Vehkalahti MM, Heikki T, Zafarmand HA.Dental attendance by insurance status among adults in Tehran, Iran. Int Dent J 2006; 56(6): 338-44.
  21. Bayat F, Murtomaa H, Vehkalahti MM, Tala H.Does dental insurance make a difference in type of service received by Iranian dentate adults? Eur J Dent 2011; 5(1): 68-76.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 3,335
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,033