بررسی استفاده موضعی از عسل در پیشگیری از موکوزیت ناشی از شیمی درمانی در کودکان مبتلا به لوسمی

امیرآبادی, فروغ; نادری, مجید; حاج محمدی, مهدیه

doi:10.22038/jmds.2018.11454

بررسی استفاده موضعی از عسل در پیشگیری از موکوزیت ناشی از شیمی درمانی در کودکان مبتلا به لوسمی

مجله دانشکده دندانپزشکی مشهد

مقاله 1، دوره 42، شماره 3، مهر 1397، صفحه 193-185 اصل مقاله (633.02 K)

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22038/jmds.2018.11454

نویسندگان

فروغ امیرآبادی^* ¹؛ مجید نادری²؛ مهدیه حاج محمدی³

¹استادیار گروه دندانپزشکی کودکان، مرکز تحقیقات بیماریهای دهان و دندان، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، زاهدان، ایران

²استادیار گروه بیماریهای خون کودکان، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، زاهدان، ایران

³دندانپزشک، چابهار، ایران

چکیده

مقدمه: موکوزیت دهانی یکی از عوارض شایع در بیماران تحت شیمی درمانی است که موجب درد، ناراحتی و عفونت می شود. مطالعه حاضر به منظور بررسی استفاده موضعی از عسل در پیشگیری از موکوزیت ناشی از شیمی درمانی در کودکان مبتلا به لوسمی انجام گرفت. مواد و روشها:این مطالعه کارآزمایی بالینی تصادفی شده یک سوکور، روی 40 بیمار 14-1 ساله که تحت شیمی درمانی قرار داشتند، انجام شد. بیماران به چهار گروه مورد (دهانشویه عسل)، کنترل مثبت (دهانشویه کلرهگزیدین)، کنترل منفی (نرمال سالین) و مداخله (دهانشویه بابونه) به تعداد مساوی از نظر سن و جنس تقسیم شدند. در هر گروه پد گازی آغشته به دهانشویه مورد نظر به مخاط سطح گونه، کام و زبان مالیده شد. طی روزهای اول، هفتم و چهاردهم پس از شیمی درمانی، دهان کودکان از نظر وجود موکوزیت بر اساس معیار WHO مورد معاینه قرار می گرفت. اطلاعات با استفاده از نرم افزار SPSS ، در سطح معنی داری 05/0 ، با استفاده از آزمون کروسکال - والیس و من ویتنی مورد آنالیز قرار گرفتند.
یافته ها: میزان موکوزیت ایجاد شده در روز اول مورد بررسی در کلیه گروههای مورد بررسی صفر بود. در روز هفتم نیز در کلیه گروهها به جز نرمال سالین (30 % در حد خفیف و 30 % در حد متوسط) صفر و در روز چهاردهم نیز در کلیه گروهها به جز نرمال سالین (100% خفیف) صفر بود.
نتیجه گیری: بر اساس نتایج حاضر، استفاده موضعی از عسل، می‌تواند به صورت مشابه با بابونه و کلرهگزیدین در پیشگیری از موکوزیت ناشی از شیمی درمانی در کودکان مبتلا به لوسمی موثر باشد.

کلیدواژه‌ها

موکوزیت دهانی؛ عسل؛ لوسمی

اصل مقاله

مقدمه

یکی از عوارض جانبی جدی بیمارانی که تحت رادیوتراپی یا شیمی درمانی قرار می‌گیرند موکوزیت دهانی است.⁽¹⁾

موکوزیت در مخاط کراتینیزه و معمولاً تا قبل از هفته دوم شیمی درمانی آغاز می‌گردد. درد ناشی از موکوزیت در بلع و سایر عملکردهای طبیعی دهان اختلال ایجاد می‌کند. این عارضه در کنار خشکی دهان عفونتهای فرصت طلب دهانی را افزایش می دهد.⁽²⁾

با توجه به مشکلات و عوارض موکوزیت، پیشگیری از ایجاد این عارضه در بیماران تحت شیمی‌درمانی اهمیت بسزایی دارد. امروزه دهان‌شویه‌های متعددی جهت پیشگیری از موکوزیت در بازار موجود است. متاسفانه برخی از آنها بافت هدف خاصی (اپیتلیوم و موکوس) دارند و برخی دیگر خود دارای عوارض متعددی می‌باشند. در برخی بیماران به دلیل ضعف سیستم ایمنی تحمل سوزش ناشی از این دهان‌شویه‌ها دشوار است و حتی گاهی خود این دهان‌شویه‌ها منجربه زخم می شوند. ایجاد رنگ قهوه ای روی دندانها و تغییر در حس چشایی از سایر عوارض این دهان‌شویه‌ها از جمله دهان‌شویه‌ کلرهگزیدین است. در دهه‌های اخیر استفاده از این دهان‌شویه‌ها کمتر توصیه و تاکید ویژه ای به استفاده از دهان‌شویه‌های گیاهی شده است ⁽³⁾

بین گیاهان دارویی، گل بابونه به علت داشتن اثرات درمانی متعدد در برخی بیماریها به عنوان گیاه استاندارد معرفی شده است. بر اساس اطلاعات اثبات شده عصاره بابونه دارای خاصیت آنتی باکتریال، آنتی‌ویروسی و ضدقارچ است. در عصاره بابونه ترکیباتی وجود دارد که علیه استافیلوکوکوس و کاندیدا مؤثر است. دهان‌شویه بابونه از ایجاد پلاکهای دندانی و ژنژیویت جلوگیری
می‌کند و در کاهش شدت استوماتیت، شدت درد و میزان بقای استوماتیت موثر است.⁽⁴⁽

عسل در حدود 2000 سال قبل از کشف باکتری، در ترمیم زخمها مورد استفاده قرار می گرفته است.⁽⁵⁾

عسل توان ضدمیکروبی بالایی بر روی گونه های گرم مثبت و گرم منفی دارد.⁽⁶⁾

خواص ضدمیکروبی عسل اساساً مربوط به آب اکسیژنه موجود در آن است که مستمراً به وسیله آنزیم گلوکزاکسیداز در آن تولید می شود.⁽⁷⁾که با رقیق کردن عسل این اثر را افزایش می‌دهد؛ چرا که مکانیسم تولید آب اکسیژنه با کمک آنزیم گلوکز اکسیداز موجود در عسل در رطوبت بیشتر، فعالتر خواهد بود.⁽⁸⁾ همچنین عسل به دلیل ماهیت و مکانیزم فعالیتش مانند سایر
آنتی سپتیکها دارای اثر تخریبی بر روی بافت های سالم نیست.⁽⁹⁾

Rashad و همکاران⁽¹⁰⁾ با انجام پژوهشی تحت عنوان «استفاده از عسل موضعی جهت پیشگیری از موکوزیت ناشی از پرتودرمانی سر و گردن» نشان دادند در بیماران گروه آزمون، موکوزیت درجه 4 وجود نداشت و تنها 15 درصد از بیماران به موکوزیت درجه 3 مبتلا شدند. در حالی که 65 درصد از بیماران گروه کنترل موکوزیت درجه 3 و 4 داشتند.

Motallebnejad و همکاران⁽¹¹⁾ پژوهشی را با هدف بررسی اثر موضعی عسل بر موکوزیت دهانی در بیماران تحت رادیوتراپی در بابلسر انجام دادند. طبق نتایج آنها، عسل اثر قابل توجهی بر پیشگیری از ابتلا به موکوزیت در بیماران تحت رادیوتراپی داشت.

با توجه به اهمیت موکوزیت و محدود بودن مطالعات در زمینه تاثیر عسل بر موکوزیت در کودکان، این مطالعه جهت تاثیر استفاده موضعی از عسل در پیشگیری از موکوزیت ناشی از شیمی درمانی در کودکان مبتلا به لوسمی صورت گرفت.

مواد و روشها

این مطالعه با ‌تایید کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی زاهدان، به شماره 6257 در مرکز ثبت کارآزمایی بالینی ایران، به شماره IRCT201409133549N7 ثبت گردیده است. در این مطالعه تصادفی شده یک سوکور، 40 بیمار (دختر و پسر) در دامنه سنی 14-1 سال از بین بیماران مبتلا به لوسمی بستری در بخش هماتولوژی اطفال بیمارستان امام علی(ع) شهرستان زاهدان انتخاب شدند. تعیین حجم نمونه بر اساس مطالعات قبلی و با استفاده از فرمول استاندارد حجم نمونه انجام گردید. از آنجا که سرطان، علت اصلی مرگ و میر در کودکان 0 تا 14 ساله
می‌باشد و لوسمی لنفویید حادALL) ) شایعترین بدخیمی در کودکان است⁽¹²⁾ این رده سنی و بیماران مبتلا به لوسمی جهت مطالعه انتخاب گردیده اند.

کودکانی وارد مطالعه می شدند که والدین آنها فرم رضایت‌نامه کتبی را بعد از دریافت اطلاعات درباره مطالعه امضا نموده بودند. روش صحیح کنترل بهداشت و مسواک زدن و نحوه صحیح استفاده از ماده مورد بررسی به این والدین آموزش داده شد.

کودکانی که علاوه بر شیمی درمانی تحت رادیوتراپی و جراحی قرار گرفته بودند و کودکانی که علاوه بر لوسمی دچار مشکل سیستمیک یا بدخیمی دیگری نیز بودند، از مطالعه خارج شدند.

کلیه بیماران قبل از شیمی‌درمانی بطور کامل از لحاظ سلامت دهان، با استفاده از سوند و آینه یکبار مصرف دندانپزشکی زیر نور چراغ سری مورد معاینه قرار گرفتند. برای همه این بیماران فلورایدتراپی (جهت جلوگیری از اثرات احتمالی پوسیدگی عسل) انجام گرفت و نیز برای افزایش همکاری جوایزی به آنها داده شد.

بیماران به صورت تصادفی انتخاب شده و به چهار گروه مورد (عسل رقیق شده با غلظت 12/5 %، مهرام، تهران، ایران)، مداخله (بابونه، باریج اسانس، کرمان، ایران)، کنترل مثبت(کلرهگزیدین، شهر دارو، تهران،ایران) و کنترل منفی (نرمال سالین، ثامن، مشهد، ایران) به تعداد مساوی از نظر سن و جنس تقسیم شدند. در هر گروه پد گازی آغشته به ماده مورد نظر (عسل، بابونه، کلرهگزدین و یا نرمال سالین) به مخاط کام، گونه و زبان مالیده شد.⁽¹³⁾ این کار قبل و بعد از خوردن و یا نوشیدن و هر 2 ساعت یکبار در زمان بیداری از همان روز اول شیمی‌درمانی انجام گرفت و به مدت 14 روز تکرار شد.⁽¹³⁾ مسؤلیت درست کردن دارو و تحویل آن به والدین بیمار بر عهده یکی از پرسنل بخش آنکولوژی بود که اطلاعات کافی را در این زمینه دریافت کرده بود.

بیماران در روزهای اول، هفتم و چهاردهماز لحاظ وجود موکوزیت، میزان و شدت آن بر اساس درجه بندی استاندارد موکوزیت⁽¹⁴⁾ توسط دندانپزشک کودکان که اطلاعی نسبت به گروه مورد بررسی نداشت، معاینه شدند.(جدول 1)

جدول1. علائم و نشانه های بالینی موکوزیت دهانی
بر اساس درجه بندیWHO

درجه	علائم
0	بدون موکوزیت
1	اریتم بدون زخم
2	اریتم/ زخم/ قادر به خوردن جامدات است
3	زخم/ تنها قادر به خوردن رژیم مایعات
4	عدم امکان تغذیه خوراکی

جهت بررسی متغیرهای کیفی از آزمون کای اسکوئیر و جهت بررسی متغیر کمی از آزمون آنالیز واریانس
استفاده شد. در این مطالعه 05/0= Pبه عنوان سطح معنی‌دار در نظر گرفته شد.

یافته ها

در این تحقیق 40 بیمار شرکت نمودند که در هر یک از گروهها 10 بیمار مورد بررسی قرار گرفت.

آنالیز واریانس نشان داد که اختلاف معنی‌داری در میانگین سنی بیماران در گروه های مورد مطالعه وجود نداشت. (05/0<( P

در روز اول هر چهار گروه عسل، بابونه، نرمال سالین و کلرهگزیدین فاقد موکوزیت بودند. در روز هفتم اندازه‌گیری، گروه عسل، بابونه و کلرهگزیدین فاقد موکوزیت بودند در حالیکه در گروه نرمال سالین 4 نفر (40 درصد) فاقد موکوزیت، 3 نفر (30درصد) موکوزیت خفیف و 3 نفر (30 درصد) موکوزیت متوسط گزارش شد. مقایسه چهار گروه با کمک آزمون کروسکال والیس نشان داد که تفاوت معنی‌داری بین چهار گروه از نظر میزان موکوزیت وجود داشت(001/0>p) (جدول2). مقایسه‌های دو به دو با استفاده از آزمون من-ویتنی انجام گرفت و نتایج نشان داد که تفاوت بین گروههای عسل- نرمال سالین (001/0=p)، بابونه- نرمال سالین(001/0=p) و کلرهگزیدین-نرمالالین (001/0=p) معنی‌دار بود.

جدول 2. توزیع فراوانی میزان موکوزیت در چهار گروه مورد بررسی در روز هفتم

میزان موکوزیت		گروه
میزان موکوزیت		عسل	بابونه	نرمال سالین	کلرهگزیدین
فاقد	تعداد (درصد)	(0/100) 10	(0/100) 10	(0/40) 4	(0/100) 10
خفیف	تعداد (درصد)	(0/0) 0	(0/0) 0	(0/30) 3	(0/0) 0
متوسط	تعداد (درصد)	(0/0) 0	(0/0) 0	(0/30) 3	(0/0) 0
نتیجه آزمون کروسکال والیس 001/0 P< و 51/20x²=

در روز چهاردهم سه گروه عسل، بابونه و کلرهگزیدین فاقد موکوزیت بودند در حالیکه همه افراد حاضر در گروه نرمال سالین موکوزیت خفیف داشتند. نتایج آزمون کروسکال والیس نشان داد که تفاوت معنی‌داری بین چهار گروه وجود داشت (001/0>p). مقایسه‌های دو به دو با استفاده از آزمون من-ویتنی
نشان داد که تفاوت بین گروههای عسل-نرمال سالین (001/0>p)، بابونه-نرمال سالین (0001/0>p) و کلروهگزیدین-نرمال سالین (001/0>p) معنی‌دار بود. (جدول3)

جدول 2. توزیع فراوانی میزان موکوزیت در چهار گروه مورد بررسی در روز چهاردهم

میزان موکوزیت		گروه
میزان موکوزیت		عسل	بابونه	نرمال سالین	کلروهگزیدین
فاقد	تعداد (درصد)	(0/100) 10	(0/100) 10	(0/0) 0	(0/100) 10
خفیف	تعداد (درصد)	(0/0) 0	(0/0) 0	(0/100) 10	(0/0) 0
نتیجه آزمون کروسکال والیس 001/0 P< و 00/39x²=

بحث

لوسمی لنفوئید حاد شایعترین سرطان دوران کودکی در کشورهای در حال توسعه است.⁽¹²⁾ موکوزیت دهانی یکی از عوارض شایع شیمی‌درمانی در این کودکان
می‌باشد که منجربه ناخوشیهای متعدد از جمله درد، اختلال در جویدن و بلع، خونریزی، عفونت و ضعف سیستمیک می‌گردد.

در مطالعه حاضر، میانگین سنی افراد مورد بررسی در حدود 7-6 سال بود. هرگونه ناراحتی در ناحیه دهان کودکان می‌تواند باعث اختلال در تغذیه آنان گردد و با توجه به این که کودکان ذخایر کالری کمتر و پایه متابولیسم بالاتری نسبت به بالغین دارند⁽¹⁵⁾سبب می شود که آنها قادر به تحمل تغذیه ناکافی برای مدت طولانی نباشند. لذا پیشگیری و درمان موکوزیت دهانی کودکان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

همچنین در بعضی از مطالعات نشان داده شده که کودکان ریسک بالاتری برای موکوزیت نسبت به بزرگسالان دارند.^(15،16)

بر اساس یافته های پژوهش حاضر استفاده موضعی از عسل و بابونه و کلرهگزیدین به یک اندازه در پیشگیری از موکوزیت دهانی در کودکان مبتلا به لوسمی تحت شیمی‌درمانی موثر بوده‌اند، اما از آنجا که عسل طعم و مزه خوشایندی دارد و سبب رنگ‌پذیری دندانها
نمی‌گردد، باعث پذیرش بهتر توسط کودکان شده و لذا جایگزین مناسبی برای دیگر دهان‌شویه‌ها محسوب
می شود.

این نتایج با نتایج برخی مطالعات دیگر^{(19-17و 11و 10)} که تاثیر عسل را بر موکوزیت ناشی از پرتودرمانی بررسی کرده بودند، همخوانی دارد. هر چند که مطالعات ذکر شده بر روی بزرگسالان صورت گرفته و موکوزیت ناشی از پرتودرمانی بررسی شده بود.

در مطالعه قدیری و همکاران⁽²⁰⁾ تاثیر دهانشویه عسل در پیشگیری از بروز و کاهش شدت موکوزیت در کودکان تحت شیمی درمانی مورد بررسی قرار گرفت که نتایج آنان اختلاف آماری معناداری در کاهش بروز و شدت موکوزیت در گروه استفاده‌کننده از عسل نسبت به سایر گروهها نشان داد که در موافقت با نتایج مطالعه کنونی می باشد.

در مطالعه اخوان کرباسی و همکاران⁽²¹⁾ تاثیر دهانشویه بره موم (که از موم زنبور عسل تهیه
می‌شود)⁽²²⁾ بر روی 40 بیمار بالغ تحت شیمی‌درمانی بررسی گردید. نتایج آنان نشان داد که دهانشویه بره موم در درمان موکوزیت نقش موثری داردکه با نتایج مطالعه حاضر مطابقت دارد. هرچند که مطالعه فوق در درمان موکوزیت بزرگسالان بررسی شده بود.

در مطالعهMazokopakis و همکاران⁽²³⁾ که تاثیر دهانشویه گیاه بابونه وحشی بر موکوزیت ناشی از مصرف متوتروکسات بررسی شده بود نشان داده شد بین شدت موکوزیت در دو گروه شاهد و آزمون تفاوت معناداری وجود داشت و دهانشویه بابونه توانایی پیشگیری و کاهش شدت موکوزیت را دارد که با نتایج مطالعه حاضر همسو می باشد.

بر اساس تحقیقات، ترکیبات فلاونوییدی، بیزابولول، کاموزولن و آلفابیسول موجود در گیاه بابونه خاصیت ضدالتهابی و ضداسپاسمودیکی دارند.⁽²⁴⁾ کامازولن موجود در این گیاه ضد باکتری است و به همراه بیسبول به حفظ بافت اپی تلیوم دهان کمک می کند.⁽²⁵⁾

دهانشویه بابونه از ایجاد پلاکهای دندانی و ژنژیویت جلوگیری می‌کند و نیز در کاهش شدت استوماتیت، شدت درد و میزان بقای استوماتیت موثر است.⁽⁴⁾ گیاه بابونه نقش موثری در حفظ بافت دهان دارد.

اثر بخشی کلرهگزیدین در پیشگیری از موکوزیت ناشی از شیمی‌درمانی در کودکان دچار ALL در مطالعات مختلفی مورد تایید قرار گرفته است که با مطالعه حاضر همخوانی دارد. کلرهگزیدین گلوکونات دارویی است که به صورت وسیع در دندانپزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد و بر روی مخاط آسیب دیده به وسیله تشکیل یک سد محافظ شامل غشای نسبتاً سفید رنگی که نتیجه انعقاد سرم و پروتئینهای بزاقی است عمل می‌کند و در نتیجه منجربه کاهش شدت زخمهای دهانی می‌گردد.⁽³⁰⁾ به علاوه کلرهگزیدین دارای خواص ضدباکتری و ضدقارچی نیز می‌باشد⁽²⁹⁾. اما کلرهگزیدین به دلیل عوارض متعدد از جمله تغییر رنگ دندانها، ایجاد مزه تلخ در دهان، جراحات مخاطی( وابسته به غلظت) و فراهم آوردن زمینه لازم جهت تشکیل جرم فوق لثه ای به علت تغییر اسیدیته دهان و همچنین تشدید تجمع باکتریها پس از خاتمه درمان، منجر‌به عدم تمایل و رضایت بیماران در استفاده از این دهانشویه گردیده است.⁽¹⁵⁾

در مطالعه حاضر، عسل به دلیل طعم و مزه خوب و عدم رنگ پذیری دندانها از مقبولیت زیادی در کودکان برخوردار بود. عسل به علت دارا بودن خاصیت نمگیری، اسیدی بودن PH که مانع رشد باکتریها روی مخاط
می‌شود، تولید پراکسیدهیدروژن از گلوکزاکسیداز و گلوکنیک اسید به علت وجود آنزیم و مینرالها و وجود ویتامینهای مغذی می‌تواند به طور مستقیم باعث بهبود و ترمیم بافت آسیب دیده گردد. همچنین استفاده از عسل به علت جلوگیری از رسیدن هوا به بافتها باعث تاخیر در اکسیداسیون بافتی شده و موجب کاهش درد در زخم پوشیده از عسل می‌گردد. از سوی دیگر نتایج برخی مطالعات نشان داده که عسل رشد بیشتر باکتریها و قارچهای موثر در ایجاد زخم را مهار می‌کند. لذا
می‌تواند به عنوان یک پانسمان زخم در جلوگیری از عفونتهای ناشی از زخم جراحی و سوختگی مناسب باشد.⁽³¹⁾

در این پژوهش فلورایدتراپی قبل از آغاز شیمی‌درمانی در کودکان انجام گرفت، هدف ما از انجام فلورایدتراپی مقاوم کردن ساختمان دندانها نسبت به پوسیدگی به خصوص در کودکان استفاده‌کننده از عسل بود. شاید یکی از دلایل کاهش موکوزیت در این بیماران، خصوصاً در روز اول، حتی در گروه استفاده‌کننده از نرمال سالین، استفاده از فلوراید موضعی به دلیل تاثیر بر روی میکروارگانیزمهای دهان و خاصیت ضدعفونی‌کنندگی آن باشد. خوب است که در تحقیقات آتی بر روی استفاده از فلوراید به صورت دهانشویه و استفاده موضعی و تاثیر آن بر موکوزیت دهانی توجه گردد. در انجام پژوهش حاضر، تاکید فراوانی به رعایت بهداشت دهان و دندان کودکان هم به صورت حضوری و هم تلفنی در روزهای متعدد صورت گرفت. طریقه صحیح مسواک زدن، نخ دندان کشیدن و استفاده از مواد مورد بررسی، قبل از شیمی درمانی به والدین و کودکان توضیح داده شد و مرتب بر رعایت این مورد تاکید گردید.

در مطالعه ما، به دلیل سن کم کودکان، امکان استفاده از دهانشویه وجود نداشت. لذا از پد گازی آغشته به مواد استفاده گردید. از محدودیتهای مطالعه حاضر، می‌توان به مقطعی بودن مطالعه، عدم بررسی وضعیت تغذیه ای و وضعیت سلامت دندانها و عدم نظارت بر نحوه صحیح استفاده از مواد، اشاره نمود. از موارد قوت مطالعه
می توان به یکسان بودن بیماری و نوع داروی دریافتی در گروههای مورد بررسی اشاره نمود.

در مطالعه حاضر موکوزیت دهانی فقط در کودکان استفاده‌کننده از نرمال سالین مشاهده گردید. این یافته نشان می‌دهد که با استفاده از مواد مناسب چون کلرهگزیدین، بابونه و عسل و نیز رعایت بهداشت دهان می‌توان از بروز موکوزیت جلوگیری نمود و با توجه به کارایی یکسان عسل با کلرهگزیدین و بابونه در پیشگیری از موکوزیت ناشی از شیمی‌درمانی و نیز طعم و مزه بهتر، عدم رنگ پذیری دندانها و در دسترس بودن آن، می‌توان از آن به عنوان جایگزین مناسبی برای کلرهگزیدین استفاده کرد.

نتیجه گیری

بر اساس مطالعه حاضر استفاده موضعی از عسل
می‌تواند بصورت مشابه با کلرهگزیدین و بابونه در پیشگیری از موکوزیت در کودکان دچار لوسمی موثر باشد.

تشکر و قدردانی

از معاونت محترم تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی زاهدان به دلیل حمایت مالی از این طرح تحقیقاتی تشکر می‌گردد. این مقاله حاصل پایان نامه و مصوبه شورای دندانپزشکی عمومی با شماره ثبت 6257 در دانشکده دندانپزشکی زاهدان می باشد.

مراجع

Ilgenli T, Oren HA, Uysal KA. The acute effects of chemotherapy upon oral cavity: prevention and management. Turk J Cancer 2001; 31(3):93-105Little JW, Falace DA, Miller CS,
Rhodus NL. Dental management of the medically compromised patients. 4th ed. St. Louis: Mosby Elsevier; 2015. P.451-453.
Bahramnezhad F, Bassampour SS, Lari zadeh MH, Mohammadi E, Haghani H, Yari M. Comparison of honey and chamomile mouthwash in intensity stomatitis among patients with head and neck radiotherapy. Cmja 2013; 3(2): 429-40.
Alijani Renani H, Keikhai B, Ghadimi Mahani H, Latifi M. Effect of chamomile mouthwash for preventing chemotherapy-induced ostomatitis in children. J Mazandaran Univ Med Sci 2012; 21(86):19-25.
Larizadeh MH, Bahramnezhad F, Bassampour SH, Haghani H, Yari M. The effect honey mouth wash in the prevention of head and neck radiotherapy induced–mucositis. Med Surg Nurs J 2012; 1(1):21-5.
Parvin M, Ashktorab T, Dabirian A, Oskuee NN. Comparison the efficacy of honey mouthwash with hydrogen peroxide mouthwash on oral lesions healing in patients with Pemphigus. Adv Nurs Midwifery 2012; 21(75):
48-57.
Bukraa L, Amara K. Synergistic effect of starch on the antibacterial activity of honey. J Med Food 2008; 11(1):195-8.
Cooper RA, Molan PC, Harding KG. Antibacterial activity of honey againt strains of staphylococcus aureus from infected wounds. J R Soc Med 1999; 92(6):283-5.
Olaitan PB, Adeleke OE, Ola IO. Honey: a reservoir for microorganisms and an inhibitory agent for microbes. Afr Health Sci 2007; 7(3):159-65.
Rashad UM, Al-Gezawy SM, El-Gezawy E, Azzaz AN. Honey as topical prophylaxis against radiochemotherapy-induced mucositis in head and neck cancer. J Laryngol Otol 2009; 23(2):223-8.
Motallebnejad M, Akram S, Moghadamnia A, Moulana Z, Omidi S. The effect of topical application of pure honey on radiation induced mucositis: a randomized clinical trail. J Contemp Dent Pract 2008; 9(3):40-7.
Pinkham JR, Casamassimo PS, Mctigue DJ, Fields HW, Nowak AJ. Prdietric dentistry: Infancy through adolescenc. 6th. Philadelphia, Pa: WB Saunders co; 13.p:73
Philip A, Pizzo MD, David G, Poplack MD. Principles and practice of pediatric oncology. 3^rd ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 1997. P. 1213.
Taheri J, Razavi M, Hazhir S, Vaziri P, Bakhtiari S. Evaluation of oral hypothermia effect on prevention or reduction of chemotherapy induced mucositis symptoms. Shahid Beheshti Dent Facul Med Univ 2010; 3(27):146-54.
Miller MM, Donald DV, Hagemann TM. Prevention and treatment of oral mucositis in children with cancer. J Pediatr Pharmacol Ther 2012; 17(4):340-50.
Dehabadi F, Badiee Z, Parisay I. The Prevalence of Oral Mucositis Caused by Chemotherapy and its Risk Factors in Children with Cancer who were Referred to Hematology and Oncology Wards of Doctor Sheikh Hospital in 2014. Medical journal of mashhad university of medical sciences 2016; 58(10): 578-589.
Biswal BM, Zakarami A, Ahmad NM. Topical application of honey in the management of radiation mucositis: a preliminary study. Support Care Cancer 2003; 11(4):242-8.
Bardy J, Molassiotis A, Ryder WD, Maris K, Sykes A, Yap B, et al. A duble-blind, placebo-controlled, randomized trial of active manuka honey and standard oral care for radiation-induced oral mucositis. Br J Oral Maxillofac Surg 2012; 50(3):221-6.
Khanal B, Baliga M, Uppal N. Effect of topical honey on limitation of radiation induced oral mucositis: an intervention study. Int J Oral Maxillofac Surg 2010; 39(12):1181-5.
Ghadiri K, Farokhi A, Akramipour R, Rezaei M, Razaghei R. The effect of honey on the prevention and reduction of chemotherapy-induced mucositis in children with cancer. J Kermanshah Univ Med Sci 2014; 18(2):74-9.
Akhavan Karbasi MH, Forat Yazdi M, Ahadian H, Jalili Sadrabad M. Evaluating Baremoom mouthwash efficacy in treatment of chemotherapy-induced mucositis. SSU J 2016; 23(12):1202-14.
Jacob A, Parolia A, Pau A, Amalraj FD. The effects of Malaysian propolis and Brazilian red propolis on connective tissue fibroblasts in the wound healing process. BMC Complementary and Altern Med 2015; 15:294.
Mazokopakis EE, Vrentzos GE, Papadakis JA, Babalis DE, Ganotakis ES. Wild chamomile mouthwashes in methotrexate-induced oral mucositis. Phytomedicine 2005; 12(2):25-7.
Kotnik P, Skreget M, Kenz Z. Supercritical fluid extraction of chamomile flower heads: comparison with conventional extraction, kinetics and scale-up. J Supercrit Fluids 2007; 43(2):192-8.
Russel K, Jacob SE. Bisabolol. Dermatitis 2010; 21(1):57-8.
Cheng KK, Chang AM. Palliation of oral mucositis symptoms in pediatric patients treated with cancer chemotherapy. Cancer Nurs 2003; 26(6):476-84.
Costa EM, Fernandes MZ, Quinder LB, de Souza LB, Pinto LP. Evaluation of an oral preventive protocol in children with acute lymphoblastic leukemia. Resqui Odontol Bras 2003; 17(2):147-50.
Levy-Polack MP, Sebelli P, Polack NL. Incidence of oral complications and application of preventive protocol in children with acute leukemia. Spec Care Dent 1998; 18(5):189-93.
Pereira Pinto L, de Souza LB, Gordón-Nunez MA, Soares RC, de Brito Costa EM, de Aquino AR, et al. Prevention of oral lesions in children with acute lymphoblastic leukemia. Int J Pediatr Otorhinolaryngol 2006; 70(11):1847-51.
Ellepola AN, Samaranayake LP. The effect of brief exposure to sub-therapeutic concentrations of chlorhexidine gluconate on the germ tube formation of oral Candida albicans and its relationship to post-antifungal effect. Oral Dis 2000; 6:166-171.
Migliorati CA, Oberle-Edwards L, Schubert M. The role of alternative and natural agents, cryotherapy, and/or laser for management of alimentary mucositis. Support Care Cancer 2006; 14(6):533-40.

آمار

تعداد مشاهده مقاله: 14,798

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,183

سامانه مدیریت نشریات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد

بررسی استفاده موضعی از عسل در پیشگیری از موکوزیت ناشی از شیمی درمانی در کودکان مبتلا به لوسمی